ÇEVİRİ | Marcos klanının Filipinlere geri dönüşü
Ferdinand "Bongbong" Marcos neredeyse yüzde 60'lık bir oy oranıyla (31 milyondan fazla oy) açık ara kazandı. En güçlü rakibi olan eski Başkan Yardımcısı Leni Robredo ise yüzde 28'de kaldı (14 milyon oy). Bu zafer Marcos Jr. için çifte intikam anlamına geliyor: Kişisel bir intikam, çünkü 2016'da Robredo onu başkan yardımcılığı seçimlerinde yenmişti. Ve bir aile meselesi: Bongbong'un babası Ferdinand Marcos'un Şubat 1986'da barışçıl bir devrimle görevinden uzaklaştırılmasının ardından 36 yıl sonra Marcos ailesi yeniden iktidara geldi.
9 Mayıs 2022'de Filipinler'de 55 milyondan fazla seçmen, devlet başkanı ve başkan yardımcısından şehir ve belediye meclis üyelerine kadar neredeyse tüm siyasi koltuklar için oy kullandı. Katılım oranı yüzde 83 ile rekor kırdı. Başkanlık için on, başkan yardımcılığı için dokuz aday yarıştı.
Ferdinand "Bongbong" Marcos neredeyse yüzde 60'lık bir oy oranıyla (31 milyondan fazla oy) açık ara kazandı. En güçlü rakibi olan eski Başkan Yardımcısı Leni Robredo ise yüzde 28'de kaldı (14 milyon oy). Bu zafer Marcos Jr. için çifte intikam anlamına geliyor: Kişisel bir intikam, çünkü 2016'da Robredo onu başkan yardımcılığı seçimlerinde yenmişti. Ve bir aile meselesi: Bongbong'un babası Ferdinand Marcos'un Şubat 1986'da barışçıl bir devrimle görevinden uzaklaştırılmasının ardından 36 yıl sonra Marcos ailesi yeniden iktidara geldi. 1989 yılında, baba Marcos Hawaii'de sürgündeyken yaşamını yitirdi.
Marcos ailesi 1992'de Filipinler'e döndükten sonra yeniden siyasete girdi. Aile çıkarlarını temsil eden Marcos Jr. Ilocos Norte eyaletinin valiliğinden kongre üyeliğine ve senatörlüğe kadar yükseldi. Birkaç denemesine rağmen, uzun süre devletin en yüksek makamlarına yükselmeyi başaramadı. Marcos klanı, 1972'den 1984'e kadar süren sıkıyönetim döneminde insan hakları ihlalleri, işkence ve kayıpların yanı sıra en az 10 milyar avro tutarında devlet fonunu zimmetine geçirmekle suçlanıyor.
Yeniden aday olmasına izin verilmeyen görevdeki Başkan Duterte, Marcos ailesinin yakın bir dostu olmakla birlikte, kapalı kapılar ardında genç Marcos'u "kokainman" ve "zayıf bir lider" olarak nitelendiriyor. Kızı Sara'nın siyasi olarak bu adamla ittifak kurması ve başkan yardımcılığına adaylığını koymasının onu çok öfkelendirdiği söyleniyor. Ancak Marcos/Duterte ekibi kuzey (Luzon) ve güney (Mindanao) arasındaki uyumu temsil etmektedir.¹ "Ülkenin birliği!" sloganları seçim kampanyasının belirleyici sloganı oldu ve Sara Duterte de oyların yüzde 62'sini alarak ezici bir zafer kazandı.
Ailenin dönüşünün Filipin dış politikası üzerinde nasıl bir etkisi olacağı henüz bilinmiyor. Marcos Jr. seçim kampanyası sırasında TV tartışmalarına neredeyse hiç katılmadı ve medyayı Robredo'dan yana önyargılı davranmakla suçladığı için nadiren röportaj verdi. Siyasi programı da büyük ölçüde bilinmiyor. Nadiren çıktığı basın toplantılarında ABD ve Çin ile gelecekteki ilişkiler konusunda oldukça muğlak kalmaya özen gösterdi. Her iki devlet de Hint-Pasifik bölgesinde jeopolitik nüfuz için rekabet ediyor.
DZRH radyo kanalına verdiği bir mülakatta, Lahey'deki Daimi Tahkim Mahkemesi'nin 12 Temmuz 2016 tarihinde Pekin'in Güney Çin Denizi'ndeki egemenlik iddialarını reddeden kararının -mahkeme Manila lehine karar vermiş olsa da- "geçersiz" olduğunu söyledi. Pekin bu kararı tanımıyor ve Marcos şu yorumu yapıyor: "ABD'yi oyuna dahil etmek Çin'i düşman ilan etmek anlamına gelir. Bence Çin ile bir anlaşma yapabiliriz. Çin Büyükelçiliğindeki çalışanlar benim arkadaşlarım ve bütün bunlar hakkında konuşuyoruz."²
Birkaç gün sonra, söyleminde tam bir dönüş yaptı. Tahkim kararının Filipinler'in denizlerdeki egemenlik haklarını teyit etmesinin önemli olduğunu ifade ederek Filipinler'in deniz alanlarının bir santimetrekaresine dahi dokunulmaması gerektiğini yineledi. Hükümetin komşusuyla "sürekli iletişim" halinde olması gerektiğini belirten Başkan, "kararlı bir sesle" konuşulması gerektiğini söyledi. Gerekirse Filipinli balıkçıları korumak için sahil güvenlik ve donanmayı görevlendireceğini söyledi.
Başkan adayı olarak ABD ile özel ilişkilerin ve 1951 yılında imzalanan Karşılıklı Savunma Anlaşmasının (MDT) önemini vurgulamıştı. Anlaşma, her iki ülkeyi de topraklarına (ya da savaş gemisi gibi bir devlet sembolüne) saldırılması halinde birbirlerinin yanında yer almakla yükümlü kılıyor. ABD liderliğindeki Dörtlü Güvenlik Diyaloğu'na (QUAD, Hindistan, Avustralya ve Japonya ile birlikte) katılma olasılığı sorulduğunda Marcos kaçamak bir şekilde Filipinler'in kendi yolunu çizmesi gerektiğini ve katılımın, anlaşmanın Filipinler için ne anlama geleceğine bağlı olduğunu söyledi.
Muhalifleri tarafından Pekin'in yardakçısı olarak nitelendirilen Marcos Jr. tamamen farklı bir jeopolitik durumda olsa da babasının dış politikasını örnek alabilir. Baba Marcos sık sık "Amerikan Çocuğu" ve ABD'nin kuklası olmakla suçlandı, ancak her zaman onların çıkarları doğrultusunda hareket etmedi.
1965'te ve 1969'da demokratik yollarla seçilen ve 1972'de sıkıyönetim ilan ederek diktatörlüğe yönelen Marcos, Soğuk Savaş'ın doruk noktasında, Washington'un hoşnutsuzluğuna yol açacak şekilde, çoğu zaman gizli olarak, defalarca kendi diplomatik girişimlerini başlattı. 1960'ların sonlarında Sovyetler Birliği, Vietnam ve Çin'e temas grupları gönderdi. 1968'de Filipin birlikleri, Manila'nın 1933'ten beri hak iddia ettiği Spratly grubunun sekiz adasını işgal etti. 1978 yılında hükümet, takımadaların büyük bölümünü Filipin toprağı olarak ilan etti.
Baba Marcos'un bazı gizli operasyonları, Malezya'ya ait olan Sabah bölgesini (daha önceki adıyla "Kuzey Borneo") istikrarsızlaştırmak için özel komandoların yaptığı gibi feci sonuçlar doğurdu. Daha sonra Filipinli birlikler bu bölgeyi işgal edecekti. Plan açığa çıkınca, proje başarısız oldu ve Malezya ile ipler koptu. Daha sonra Sulu takımadalarında ve Mindanao'da Müslüman Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF) kuruldu. Diktatör, Washington'dan saygı görmek için defalarca 10 bin askerin bulunduğu iki önemli ABD askeri üssünü kapatmakla tehdit etti.
1974 yılında, iki ülkenin resmi olarak diplomatik ilişki kurmasından bir yıl önce eşi Imelda ve oğlunu Çin'e gönderdi. Anne ve oğul orada 81 yaşındaki Mao Tse-tung ve diğerleriyle tanıştı. Bu gezi, yeni başkanın Çin'e duyduğu hayranlığın başlangıcı olarak kabul ediliyor. Pekin hükümeti ile Marcos ailesi arasındaki bağlar o kadar yakındı ki, 2007 yılında Çin Büyükelçiliği Manila dışındaki ilk konsolosluğunu Marcos klanının yaşadığı Ilocos Norte eyaletinin başkenti Laoag'da açtı. Bu saha ofisi turizm, kültürel değişim, yatırım ve tıbbi yardım açısından yerel düzeyde ikili ilişkileri geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Haziran 2021'de Imelda Marcos, Çin Büyükelçisi tarafından "dostane ilişkilerin güçlendirilmesi ve karşılıklı anlayışın teşvik edilmesi" yönündeki çabalarından dolayı onurlandırıldı ve Filipin-Çin Anlayışı Derneği'nin (APCU) Onur Listesi'ne alındı.
Bu yakın ilişkiler ulusal güvenlik meselelerinden ayrı tutulamaz. Örneğin Ocak 2022'de, Kuzey Luzon'daki Cagayan eyaletinin valisi Manuel Mamba, ABD ile ortaklaşa düzenlenen yıllık askeri tatbikat "Balikatan"ın bir kısmının Cagayan'da yapılacak olmasını eleştirdi. Bölgedeki canlı mühimmat tatbikatları Çin'i kızdırabilirdi. "Ben gerçekten Çin yanlısıyım. Amerika'dan ne isteyebilirim ki? Buraya yatırım yapanlar Çinliler. Bizimle ilgilenenler onlar."³
Küçük Marcos'un da selefinin yüzünü "Çin'e dönüşünden" ders alması gerekecek. Ekim 2016'da Çin'e yaptığı ziyarette Duterte, "Kendimi Pekin'in ideolojik dünya görüşüne göre yeniden yönlendirdim. Rusya'ya da gidebilir ve Başkan Putin'e artık dünyanın geri kalanına karşı üçümüzün olduğunu söyleyebilirim: Çin, Filipinler ve Rusya."⁴
Çin hükümetinin 9 milyar ABD doları tutarındaki yardımı karşılığında Duterte, 2016 Lahey tahkim kararını çöpe atılabilecek "bir kağıt parçası" olarak nitelendirdi ve 1999 yılından bu yana ABD kuvvetlerinin dönüşümlü olarak ülkede asker bulundurmasına izin veren Misafir Kuvvetler Anlaşması'nın (VFA) sona erdiğini duyurdu. Ve Savunma Anlaşması'nı (MDT) feshetmeyi düşündüğünü açıkladı.
Ancak dört yıl sonra Duterte 180 derecelik bir dönüş yaparak 23 Eylül 2020'de BM Genel Kurulu önünde hakem kararının artık "uluslararası hukukun bir parçası" olduğunu ve ulusal hükümetler tarafından sorgulanamayacağını ilan etti. Lahey kararını tanıyan ülkelere şükranlarını ifade etti. Haziran 2020'de ABD ile savunma işbirliğinin devam edeceği konusunda güvence verdi.
Bunun nedeni Xi'ye karşı duyulan rahatsızlıktı. Duterte, kısmen hibe ve Çin'den alınacak düşük faizli kredilerle finanse edilecek olan "Build Build Build" adlı iddialı bir altyapı projesi planladı. Dört yıl sonra, Mayıs 2020'de, vaat edilen paranın sadece yüzde 10'u ödenmiş ve planlanan 14 projeden sadece iki köprü tamamlanmıştı.
Bir diğer önemli olay ise, Filipin Donanması'nın denizaltı savunma savaşında uzmanlaşmış en modern gemisi olan "BRP Conrado Yap" korvetinin Spratly Adaları arasında devriye gezdiği 17 Şubat 2020 tarihine dayanıyor. Commodore Resifi yakınlarında, bir Çin korveti aniden ateş kontrol radarını "Corado Yap"a yönlendirdi. Her iki gemi de başka bir olay yaşanmadan rotalarına devam etmiş olsa da, ateş kontrol radarının yabancı bir gemiyi hedef alması, yanlış değerlendirmelere neden olabileceği ve açık çatışmaya kadar tırmanmaya yol açabileceği için askeri teamüllerde kabul edilemez olarak değerlendiriliyor.
Korona salgınında Duterte'ye Çin ve ABD ile ilişkilerini her iki tarafta da güvence altına alma fırsatı verildi. Filipinler kendisini iki büyük jeopolitik rakip arasındaki aşı diplomasisinin odağında buldu. Mayıs 2022 seçimlerine kadar mümkün olduğunca çok aşı dozu temin etmek ve yetişkin nüfusun yüzde 90'ını aşılamak isteyen Duterte, ABD ve diğer zengin sanayileşmiş ülkeleri, aşıları tekelleştirmekle suçlayarak Çin'in gözüne girdi ve karşılığını aldı.
Bu sırada, savunma ve dışişleri bakanları ise ABD'ye göz kırpıyordu. Pekin'i, ABD ile MDT anlaşmasını Çin karşıtı açık bir yargıya dayanan şekilde yeniden yazmakla tehdit ettiler. Sonuç olarak, Nisan ve Ekim 2021 arasında Çin, Filipinler'e büyük miktarlarda Sinovac ve Sinopharm aşılarını tedarik etti; ardından Kasım 2021'den itibaren aşı, ülkeye ağırlıklı olarak ABD'den geldi.
Uluslararası ilişkiler emeritus profesörü ve oğul Marcos'un güvenlik danışmanı Clarita Carlos, Duterte'nin son iki yıldır yaptığı gibi Çin ile "eleştirel angajman" politikasını tavsiye etmeye devam ediyor. Dışişleri Bakanı Enrique Manalo, Lahey tahkim kararının altıncı yıldönümü vesilesiyle, kararı "hukuktan, tarihten ve toplumsal hafızamızdan silmeye" yönelik her türlü girişimi reddetti.⁵ Marcos Jr. ise ulusa sesleniş konuşmasında, takımadaların topraklarını koruma kararlılığını yineledi ve Filipinler'in "herkesin dostu ve kimsenin düşmanı olmamaya devam edeceğini" söyledi.⁶
Spratly Adaları bölgesinde Reed Bank'ın büyük gaz rezervleri Çin ile işbirliğini cazip kılmaktadır. Özellikle de uluslararası gaz piyasasının sıkışık olduğu ve şu anda Luzon Adası'nın elektrik ihtiyacının yüzde 40'ını karşılayan Malampaya gaz sahasında (Palawan Adası açıklarında) üretimin durdurulmasının planlandığı düşünüldüğünde.
Oğul Marcos, babasından doğrudan miras kalan Spratly Adaları'nın bir santimini bile kaybetmeyi göze alamaz.
1) Bkz: Antoine Hasday ve Nicolas Quénel, "The Legacy of Philippine Jihad", LMd, Nisan 2020.
2) Frances Mangosing ve Tina G. Santos, "Marcos'un başkanlığı Çin için bir nimet, ABD için garip", Philippine Daily Inquirer, Makati, 12 Mayıs 2022.
3) Frances Mangosing, "Pro-China governor opposes PH-US live-fire drills", inquirer.net, 13 Ocak 2022.
4) "Duterte: Rusya, Çin, PH, dünyaya karşı' ", ABS-CBN.com, 20 Ekim 2016.
5) "Dışişleri Bakanı Enrique A.'nın açıklaması Manalo on the 6th anniversary of the award on the South China Sea arbitration", Filipinler Dışişleri Bakanlığı, 12 Temmuz 2022.
6) Daniza Fernandez, "Bongbong Marcos PH sularının korunması konusunda kararlı", inquirer.net, 25 Temmuz 2022.
*Institut de Recherche sur l'Asie du Sud-Est Contemporaine'de (IRASEC) coğrafyacı ve araştırmacı olarak görev yapan François-Xavier Bonnet'in Le Monde Diplomatique'te yayınlanan yazısını Ivana Benario ETHA için Türkçeye çevirmiştir. Yazının aslına buradan ulaşabilirsiniz.