GÜNCEL

1923 Zorunlu mübadele (yer de�i�tirme) anla�mas�

TAMER Ç�L�NG�R
3 �ubat 2020 Pazartesi

Mübadele Anla�mas�n�n maddelerinden biri de, giden göçmenin (sürgünün) b�rakt�� gayrimenkullerin gelen göçmene (sürgüne) ayr�lmas�d�r. Ancak gidenlerle gelenler aras�ndaki e�itsizlik özellikle Yunanistan'a giden Rumlar için yeni bir felakete sebep olur. Kalacak yerleri dahi olmayan insanlar, �ehirlerin d��nda hiç bir alt yap�s� olmayan bölgelerde barakalarda ya�amak zorunda kal�rlar.

1912-1913 Balkan Sava�lar� sonucunda Avrupa'daki topraklar�n�n yüzde 80'ini ve Hristiyan nüfusunu kaybeden Osmanl� �mparatorlu�unda iktidardaki �ttihat ve Terakkicilerce yeni bir devlet kurma fikri netle�ir. Geride kalan topraklarda kurulmas� planlanan devletin kimli�i Türk, Sünni Müslüman olarak belirlenir ve bu do�rultuda ad�mlar at�l�r, 1915'te Ermeni ve Süryanilere yönelik soyk�r�m hayata geçirilir s�ra Rumlara/Helenlere gelir. Mustafa Kemal'in Samsun'a, Yunan Ordusunun �zmir'e ç�k�� bu süreci h�zland�r�r. Ba�ta Pontos'ta olmak üzere, Küçük Asya ve Trakya'da Rumlara yönelik katliamlar merkezi olarak gerçekle�meye ba�lar. 1914-1923 y�llar� aras�nda Pontos'ta 353 bin ki�inin hayat�na sebep olur. Küçük Asya ve Trakya'da ise 800 bin Rum kay�pt�r.

Zorunlu Mübadele (yer de�i�tirme) Anla�mas� bu sürece konulan son noktad�r. �stanbul d��ndaki sa� kalan tüm Hristiyan Rumlar zorunlu sürgün edilerek Hristiyan nüfus s�f�rlan�r. Daha önce Müslümanla�t�r�lan, din de�i�tiren Rumlar sürgün edilmezler ama onlar da yüz y�l sürecek asimilasyon politikalar�yla Türkle�tirilmeye devam edilir.

24 Temmuz 1923 tarihinde �sviçre'nin Lozan �ehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Britanya �mparatorlu�u, Frans�z Cumhuriyeti, �talya Krall��, Japon �mparatorlu�u, Yunanistan Krall��, Romanya Krall�� ve S�rp, H�rvat ve Sloven Krall�� (Yugoslavya) temsilcileri taraf�ndan Lozan Bar�� Anla�mas� imzalan�r. Bu anla�man�n içeri�inde zorunlu mübadele önemli bir yer tutar. Zorunlu Mübadele iki ülke aras�nda imzaland�� için ayr� bir anla�ma olarak ele al�n�r.

1923 ZORUNLU MÜBADELE ANLA�MASI
Bu antla�ma sonras�nda Osmanl�'dan geriye kalan Türkiye topraklar�nda ya�ayan Ortodoks Hristiyan Rumlar�n Yunanistan'a, Yunanistan'da ya�ayan Müslümanlar�n da Türkiye'ye gönderilmeleri kararla�t�r�l�r. Yunanistan'a gönderilen Rum göçmelerin say�s� 1928 Yunanistan nüfus say�m�na göre hesaplan�r. Bu say�mda Yunanistan'da do�mam��, ya�lar� 7'nin üzerinde 1.224.849 ki�i oldu�u tespit edilir. Bunlar�n 1.104.216's� Türkiye'den gelmi�tir:(¹)

Küçük Asya'dan 624.954; Do�u Trakya'dan 256.635; Pontos'tan (Karadeniz'den) 182.169
�stanbul'dan 38.458…

1912 Balkan Sava�lar�ndan sonra ba�layan göçler de bu rakama dahildir. Anla�ma tarihinden önce önemli say�da insan zaten yurdunu terk etmek zorunda kalm��t�r. Mübadele anla�mas� ile bu ki�ilerin art�k kendi yurtlar�nda ya�ayamayaca�� karar alt�na al�nm�� olur.

Türk taraf�ndaki rakamlar: Bir rakama göre, toplam mübadil say�s� 456.720 (Devlet �statistik Enstitüsü Y�ll�� 1929-1930, Ankara 1990). �skan Tarihçe'sine (1932, �stanbul, Hamid Matbaas�) göre 499.239'u buluyor. Mübadele �mar ve �skan Vekaleti'nin 1924 y�l� bütçesinde ise A�ustos ay�nda 458.000 mübadile ia�e verildi�i belirtiliyor. D�E'nin 1929-1939 istatistik y�ll��nda, gelen mübadillerin yerle�tirildikleri yerler hakk�nda veriler var. (²)

Mübadele anla�mas� tarihte e�i benzeri olmayan ilk zorunlu yer de�i�tirme anla�mas�d�r. Yüzbinlerce insan, binlerce y�ld�r ya�ad�klar� topraklar� terk etmek zorunda kalm��t�r. Daha önce 1912'deki Balkan Sava�lar� sonras� Bulgaristan ile Osmanl� aras�nda yap�lan bar�� anla�mas�na koyulan gönüllü mübadele maddesi vard�r. Ancak 1914'deki Birinci Payla��m sava��n�n ba�lamas�yla geçerlili�i kalmam��t�r.

1. MADDE:
Türk topraklar�nda yerle�mi� Rum Ortodoks dininden Türk/Osmanl� uyruklar�yla, Yunan topraklar�nda yerle�mi� Müslüman dininden Yunan uyruklar�n�n, 1 May�s 1923 tarihinden ba�layarak, zorunlu mübadelesine giri�ilecektir. Bu kimselerden hiçbiri, Türk Hükümetinin izni olmad�kça Türkiye'ye, Yunan Hükümetinin izni olmad�kça Yunanistan'a yeniden dönerek orada yerle�emeyecektir.

MÜBADELE ANLA�MASI �ST�SNA
Birinci Maddede öngörülen mübadele: a) �stanbul'da oturan Rumlar� (�stanbul'un Rum ahalisini); b) Bat� Trakya'da oturan Müslümanlar� (Bat� Trakya'n�n Müslüman ahalisini) kapsamayacakt�r. 1912 Kanunuyla s�n�rland�r�ld�� biçimde, �stanbul �ehremaneti daireleri içinde, 30 Ekim 1918 tarihinden önce yerle�mi� (établis) bulunan bütün Rumlar, �stanbul'da oturan Rumlar say�lacaklard�r. 1913 tarihli Bükre� Antla�mas�'n�n koymu� oldu�u s�n�r çizgisinin do�usundaki bölgeye yerle�mi� tüm Müslümanlar Bat� Trakya'da oturan Müslümanlar say�lacaklard�r. (³)

Yunanistan'da Türklerin b�rakt�klar� mal ve mülkün gelen Rumlara yetmeyece�i çok aç�kt�. Hükümet, bu mal ve mülkü kendisi de�erlendirerek sürgünlere yeni evler yapmaya çal��r. Bu iskan program�, 1940'da hala tamamlanamaz. Bu tarihte 2. Payla��m Sava��'n�n kap�y� çald��, Almanlar�n Yunanistan'� i�gal etti�i, büyük açl�klar�n ya�and��, ard�ndan iç sava��n geldi�i hat�rlan�rsa 1950'lerde Rum mübadillerin hala peri�anl�� üzerinden atamam�� olmas� �a��rt�c� de�ildir. 1956'da toplanan 7. Mülteciler Kongresi'nde, Rum mübadiller �ikayetlerini dile getirirler. Yunan hükümetinin 1930'da tasfiye yetkisi ald�� Müslüman malvarl��n� kötüye kulland�� iddialar�nda bulunurlar.

Bir mübadil aileden gelen Yunanistan'da milletvekilli�i de yapm�� Mihalis Haralambidis; "Mübadele sonras�nda Yunanistan'a sürgün edilen Pontoslular ucuz i� gücü olarak kullan�lm��, onlar�n etnik kimlikleri, ya�am durumlar� vb. görmezlikten gelinerek, onlar�n sözcülü�üne soyunulmu�tur. Yunan egemen s�n�flar�nca, tarihlerini, geleneklerini, dillerini yeni nesillere aktarmada uygun bir ortam sa�lanmam��t�r. Sürgün edilenlerin an�lar�, tarihi olgular, örf ve adetler yeni nesillere sa�l�kl� aktar�lamam��t�r. An�lar kar��m��, unutulmu� ve giderek yok olma tehlikesiyle kar��la�m��t�r" diyor.

Haralambidis'in söylediklerine bak�l�rsa, Rum mübadiller yüz y�la yak�n bir süre geçmesine ra�men, ya�ad�klar� onca ac�ya, geçen bunca zamana ra�men hala sürgündeler…

Yunanistan'dan gelen mübadil ailelerin çocuklar�, torunlar� ise asimilasyona çabuk uyum sa�lar, göçmenlik psikolojisinden kurtulur. Rumlardan geriye kalan mal ve mülklerin ço�u daha önceden ya�malanm�� olsa da yine de Yunanistan'a sürgün edilenlere oranla kendilerine ev, i�yeri, ba�, bahçe, tarla verilir. Çok az� d��ndaki ço�unluk ise yoksul olarak ya�amlar�n� sürdürürler.

Dipnotlar
(1) Devlet �statistik Enstitüsü Y�ll�� 1929-1939
(2) Edirne 40.041; Bal�kesir 33.138; Bursa 32.075; Tekirda� 22.237; �stanbul 32.773; �zmir 31.867; K�rklareli 19.920; Samsun 16.277; Kocaeli 15.530; Ni�de 15.668; Manisa 11.872
Onur Y�ld�r�m'�n (Diplomasi ve Göç, Bilgi Yay�nlar�, 2006) bildirdi�ine göre, Peladis'in Yunanistan Mültecileri 1913-1930 kitab�nda, Türk mübadillerin kökenleri �öyle belirtiliyor:
Makedonya 329.098; Eski Yunanistan 5.910; Epiros 1.133; Girit 23.021; Nea Aigaiou 9.184; di�er 19.800
Bunlar�n toplam� 388.146'ya ula��yor. Yazar bunlara önceden Bat� Trakya ve adalardan kaçan 130.000 mülteciyi de ekleyerek Müslüman mübadil say�s�n� 518.146'ya ç�kar�yor.
(3) Gökçe Bay�nd�r Goularas, “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Ve Günümüzde Mübadil Kimlik Ve Kültürlerinin Ya�at�lmas�”, 2012, Sayfa: 130

1923 Zorunlu mübadele (yer de�i�tirme) anla�mas�

�lgili Haberler