ÇEVİRİ | Bolsonarismo'yu durdurmanın tek yolu halk örgütlenmesidir
Brezilya solu ve Lula'nın geniş cephe müttefikleri tarafından Brezilya'yı aşırı sağdan geri almak için yürütülen yorucu bir kampanya sayesinde Lula yine de kazandı. Yine de uyarı açıktı: Bolsonaro'yu seçimlerde yenmek Bolsonarismo'yu yenmek anlamına gelmiyordu. Bir fenomen olarak Bolsonarismo, Bolsonaro'nun yükselişiyle bağlantılıdır ancak aşırı milliyetçilik, militarizm, otoriterlik, ırkçılık ve neoliberal politikalar etrafında şekillenen neofaşist değerleri Brezilya toplumunun muhafazakar bir kesiminde yerleşik hale getirmiştir.
8 Ocak Pazar günü Brezilya tarihine geçecek bir gün. Luiz Inácio Lula da Silva'nın Ekim ayında yeniden seçilmesinden bu yana, Jair Bolsonaro'nun destekçilerinin sadık kanadı Bolsonaristalar seçimlerde hile yapıldığını iddia etti ve en fanatikleri askeri müdahale talebiyle ordu karargahı önünde kamp kurdu. Lula'nın 1 Ocak'ta göreve başlamasıyla birlikte Bolsonarocular bir hafta sonra bir gösteri planladılar. Brasilia'daki hükümet binalarının bulunduğu geniş kordonda yürüyüşe geçtiler ve en önemli federal binalara girmeyi başardılar: Ulusal Kongre, Yüksek Mahkeme ve yürütme güçlerini barındıran Planalto Sarayı.
Bunun ardından, insanlara ve hayvanlara yönelik fiziksel şiddet eylemlerinin eşlik ettiği, ülkenin o güne kadar gördüğü en kötü patrimonyal ve ahlaki yıkım gösterisi yaşandı. Bolsonarismo'daki değişimleri, Brezilya'nın sağ kanadının bu yeni evrede yeniden düzenlenmesini ve Lula hükümetinin kendini savunurken karşılaştığı zorlukları anlamak önemlidir.
ILIMLI BOLSONARİSMO DİYE BİR ŞEY YOK
Ekim ayında yapılan seçimlerde Lula sadece birkaç milyon oy farkla kazandı. Kutuplaşmış yarışta Bolsonaro yeniden seçilmek için her türlü hileye başvurdu. Şimdiye kadarki en büyük yalan haber dalgasını tetiklemenin yanı sıra Bolsonaro, toplumun belirli kesimlerini kendi lehine çekmeye çalışmak için kamu fonlarını gelişigüzel bir şekilde serbest bıraktı. Soruşturmalar, yerel yetkililerin sosyal yardıma muhtaç vatandaşları, yardımlarını kaybedeceklerini iddia ederek Bolsonaro'ya oy vermeye nasıl zorladığını gösterdi. Özellikle tarım sektöründeki işverenler, seçmenleri baskı altına almak için planlar yaparken ve çalışanlarına Lula'nın kazanması halinde işlerini kaybedeceklerini söylerken yakalandı. İkinci turun yapıldığı gün, Brezilya Otoyol Polisi şefi, Lula ve İşçi Partisi'nin lehine olan bölgelerde oylamayı geciktirmek için büyük bir operasyon düzenledi.
Brezilya solu ve Lula'nın geniş cephe müttefikleri tarafından Brezilya'yı aşırı sağdan geri almak için yürütülen yorucu bir kampanya sayesinde Lula yine de kazandı. Yine de uyarı açıktı: Bolsonaro'yu seçimlerde yenmek Bolsonarismo'yu yenmek anlamına gelmiyordu.
Bir fenomen olarak Bolsonarismo, Bolsonaro'nun yükselişiyle bağlantılıdır ancak aşırı milliyetçilik, militarizm, otoriterlik, ırkçılık ve neoliberal politikalar etrafında şekillenen neofaşist değerleri Brezilya toplumunun muhafazakar bir kesiminde yerleşik hale getirmiştir. WhatsApp ve diğer sosyal medyayı günlük yalan haberleri, komplo teorilerini ve sözde komünizm ve toplumsal cinsiyet ideolojisi tehdidine karşı ahlaki paniği yaymak için kullanıyorlar. Fundamentalist Evanjelik liderler korku ve arzuların körüklenmesine yardımcı olurken, Brezilya'nın elit kesiminin bir bölümü -tarım sektöründen büyük perakende zincirlerine kadar sektörleri temsil eden- altyapı ve fonlarla Bolsonarista ağının büyümesine katkıda bulundu.
Bu durum, sadece Lula'nın zaferinden sonra yolları kapatmaya ve askeri karargâhta kamp kurmaya başlayan birkaç bin Bolsonarista'nın değil, aynı zamanda aşırılık yanlısı eylemlere yoğunlaşan üyelerin de eylemlerini bağlamsallaştırmaya yardımcı oluyor. Geçtiğimiz haftalarda, soruşturmalar Lula'nın yemin töreni öncesinde Brasilia'nın bazı bölgelerinde bomba patlatma planlarını ortaya çıkardı. Brezilya'nın en ana akım kapitalist basın ağlarından bazıları bile artık sokaklardaki Bolsonaristlerden suçlular ve teröristler olarak bahsediyor.
Açıkçası, 2022'de Bolsonaro'ya oy veren herkes neofaşist değil. Bolsonaro'nun seçmenleri muhafazakar değerlere ve sol karşıtı duygulara sahip olma eğilimindedir; bu sonuncusu, özellikle Araba Yıkama soruşturmasıyla güçlenen yolsuzluk meselesi üzerinden uzun yıllar süren depolitizasyonla beslenmiştir. Davanın yargıcı, şimdi Brezilya adalet sistemi tarafından Lula'ya yaptığı zulümde adli aşırılık nedeniyle cezalandırılan Sergio Moro'ydu . Lula daha sonra suçlamalardan ve mahkumiyetten aklanmış olsa da, etkisi devam etmekte ve Bolsonarista tabanı onu "yolsuz", "suçlu" ve "hırsız" olarak anmaya devam etmektedir.
Bununla birlikte, Bolsonaro'nun destekçileri kişisel eylemlerinde ılımlıdan aşırıcıya kadar çeşitlilik gösterse de, Bolsonarismo'nun özü aşırıdır ve insanları otoriter ve şiddet yanlısı pozisyonlara doğru radikalleştirmek için güçlü bir kuvvettir. Sadece daha fanatik Bolsonaristler ordu karargahı önünde kamp kurar ya da tarihi binaları tahrip eder, ancak Bolsonaro'nun genel seçmen tabanında bu eylemlere destek yaygındır. Nitekim 8 Ocak'tan sonra yapılan ilk anket Brezilyalıların yüzde 38'inin yıkımı kısmen ya da tamamen haklı bulduğunu, yüzde 9'unun ise ne düşüneceğini bilmediğini gösteriyor. Ekim seçimlerinde Bolsonaro'ya verilen yüzde 49'luk destekten daha düşük olsa da, yeni anket Bolsonarista'nın seçim hilesi söyleminin Brezilya'nın devlet kurumlarına yönelik 8 Ocak saldırısına bakışı yumuşatacak kadar gücünü koruduğunu gösteriyor. Seçim sonucuna ilişkin soruda, yüzde 56,4 Lula'nın galibiyetini meşru olarak kabul etti. Açıkçası, Lula'nın güzel açılışına, uluslararası tanınırlığına ve ana akım medyanın seçimlerin adil olduğunu teyit etmesine rağmen, kamuoyu hala çok bölünmüş durumda.
Bolsonarismo'nun 8 Ocak'taki saldırısı, kontrol edilmediği takdirde harekete geçirme ve ideolojik kontrol gücünü göstermektedir. Bolsonaro'nun kendisi Florida'da bir hastaneye yatırılmış olsa ve başka hiçbir otorite darbe girişiminde kurumsal güç iddiasında bulunmamış olsa bile bu bir güç gösterisidir. Bu kadar büyük bir saldırganlığın birkaç bin gösterici tarafından gerçekleştirilmiş olması, Brezilya'daki yetkililerin ve güvenlik güçlerinin suç ortaklığını ve ihmalini ortaya koymakta ve Lula'yı yapması gereken zor seçimlerle karşı karşıya bırakmaktadır.
BREZİLYA'NIN KENDİ BAŞKENT İSTİLASI MI?
ABD'deki aşırı sağcıların Donald Trump'ı iktidarda tutma çabaları ile Brezilya'da Bolsonarismo'nun gelişimi arasında yadsınamaz bağlantılar var. Zihinleri giderek daha da sağa kaydırmak için internet üzerinden anlatılar dile getirmesiyle tanınan Steve Bannon, Brezilya'daki seçimlerin çalıntı olduğu tezini beslemeye devam ediyor. Pazar gününden bu yana birçok kez Lula'nın seçimleri çaldığına dair paylaşımlarda bulunan Bannon, tweet'lerinde Lula'dan Brezilya'nın yürütme erkinin başındaki kişi olarak bahseden Bolsonaro'dan bile daha ileri gitti.
Bolsonarista aktivistlerinin birçoğu muhtemelen Bannon'ın kim olduğu hakkında hiçbir fikre sahip değil, ancak sahte haberler, ahlaki panikler ve aşırı sağcı bilgileri yaymak için kurulan altyapı etrafındaki "alternatif sağ" teknikleri münferit fenomenler değil. Bolsonaro aylar öncesinden seçim sürecine şüphe düşürmeye başladı ve Elon Musk Twitter'daki görünürlüğünü Brezilya aşırı sağının ifade özgürlüğü konusundaki endişelerini dile getirmek için kullandı. Brezilya'da WhatsApp'ın rolü yadsınamaz ve Bolsonarista grupları çeşitlilik gösteriyor. Bazıları sonuna kadar gitmeye ve fiziksel olarak askeri darbe talep etmeye hazır iki yüz fanatik üyeden oluşurken, diğerleri daha genel abonelere içerik aktaran birkaç aşırı ajitatörden oluşuyor.
8 Ocak Bolsonaristaların Lula'ya karşı büyük ve birleşik protestosu olarak planlanmıştı. Pankartları askeri müdahale çağrılarından yeni ekonomi bakanı, eski başkan adayı Fernando Haddad ve onun Güney Amerika'da birleşik bir ticari para birimi önerisi üzerine paniğe kadar çeşitlilik gösteriyordu. Göstericilerin bir kısmı zaten Brasilia'da kamp kurmuştu ve Bolsonaristlerin Lula'nın seçimin galibi olarak resmen onaylanmasını protesto etmek için araçları ateşe verdiği 12 Aralık gösterisinde de hazır bulunmuşlardı. Ancak diğer pek çok kişi 7 Ocak'ta otobüslerle geldi. Bu kişilerin hepsinin meydana gelen olaylara doğrudan katılmadığı açık olsa da, genel bir destek ve suç ortaklığı söz konusuydu. Olaylar başlamadan önce bile internetteki mesajlar, arzu ettikleri müdahaleyi başlatma umuduyla işgal ve yıkım planlarına işaret ediyordu. Bolsonaristalar bazı durumlarda şifreli mesajlar kullandılar, ancak görünürdeki her şeyi kırıp dökenlerin eylemlerini videoya çekmeleri ve pişmanlık duymadan yüzlerini göstermeleri, kimliklerinin tespit edilmesinden korkmadıklarını gösteriyor. Aksine, birçoğu gururlu açıklamalarla fotoğraf ve selfie yayınladı.
Her ne kadar 6 Ocak 2021 ABD Kongre Binası saldırısı ile Brezilya'nın 8 Ocak saldırısı arasında paralellikler olsa da, dikkate alınması gereken çok önemli farklılıklar var. Birincisi, ABD aşırı sağı Bolsonarismo'ya başından beri destek vermiştir ve Jair Bolsonaro'nun başkanlığının sona ermesinden bir gün önce Florida'ya kaçması tesadüf değildir. İkinci olarak, Brezilya'daki saldırı bir Pazar günü gerçekleştiği için işgal edilen binalar boştu. Bu durum elbette saldırının ölümcül potansiyelini azalttı ama aynı zamanda, özellikle de polis güçlerinin binaların güvenliğini sağlamadaki büyük başarısızlığı göz önünde bulundurulduğunda, saldırganların serbestçe dolaşmasına olanak sağladı.
Son olarak, Amerika Birleşik Devletleri'nin aksine, saldırı Lula zaten başkan olduktan ve ülkeyi tamamen yönetmeye başladıktan sonra gerçekleşti. Bu durum Bolsonarista saldırganları için pek bir fark yaratmamış gibi görünse de federal hükümetin onların kaosuna nasıl karşılık vereceği açısından tamamen farklı bir senaryo anlamına geliyordu.
BOLSONARİSMO'YU TASFİYE ETMEK KOLAY BİR İŞ DEĞİL
Güvenlik güçleri alanın kontrolünü yeniden ele geçirmeye başlamadan önce Bolsonaristaların binaları yok etmek için neredeyse üç saati vardı. Bu gecikme, Brezilya'nın başkentinin güvenliğinden sorumlu Federal Bölge'deki Bolsonarista yetkililerinin suç ortaklığı ve Lula ekibinin böyle bir sabotajın olası olmadığına dair inancı ile açıklanabilir. Bolsonaro'nun adalet bakanı olarak görev yapan Federal Bölge Güvenlik Sekreteri Anderson Torres, emlak yatırımı ve spekülasyona yer açmak için şiddetli tahliye emirleri vermesiyle tanınan bir başka Bolsonarista olan vali Ibaneis Rocha tarafından sekreterliğe aday gösterildi. Brezilya'daki solcu aktivistler Lula'ya bu iki adama güvenilmemesi gerektiğini söylemiş olabilirler, ancak bir hafta önceki açılış törenindeki güvenlik başarısı Lula'nın güvenlik ve adalet bakanı Flávio Dino'ya işlerin nihayet kontrol altında olduğu izlenimini vermiş olabilir. Olaylar başladıktan sonra federal yetkililerin Federal Bölge hükümetiyle arabuluculuk yapmaya çalıştıkları, ancak güçlere harekete geçmeleri için gerekli emirleri vermek üzere federal müdahalenin gerekeceğini anladıkları görülüyor.
Öte yandan Lula'nın savunma bakanı José Múcio, yemin töreninden sonra Bolsonarista arkadaşlarının askeri alanlarda kamp kurduğunu ve taleplerinin antidemokratik olmadığını söylediği için Sol tarafından ağır bir şekilde eleştirildi. Múcio'nun yeni hükümete geçişi yumuşatmak için silahlı kuvvetlerle diyalog kurması gerekiyordu. Bolsonarismo silahlı kuvvetlere duyulan ideolojik hayranlığa ve askeri diktatörlüğün tarihsel revizyonizmine çok bağlıdır ve Bolsonaro hükümeti binlerce ordu mensubunu sivil görevlere entegre etmiştir. Eğer Múcio'nun Bolsonarista kampına yönelik hafif tutumu zaten sadakatinin bölündüğünün bir göstergesi olsaydı, 8 Ocak'tan sonra işinin tehlikeye girmesi beklenebilirdi. Ancak görünen o ki sorumluluk yalnızca yerel makamların omuzlarına yüklenecek. Bolsonaristlerin en nefret ettiği isimlerden biri olan Yüksek Mahkeme Bakanı Alexandre de Moares, Vali Rocha'yı saldırıların idaresi nedeniyle geçici olarak görevden aldı ve güvenlik sekreteri Torres'in yanı sıra Brasilia askeri polisinin komutanının da tutuklanmasını emretti.
8 Ocak'ta meydana gelen hasarın milyonlarca dolar olduğu tahmin ediliyor ve sanat eserleri gibi bazı şeylerin yerine yenisi konulamıyor. Kampların ve saldırıların arkasındaki otobüsleri ve diğer altyapıyı kimin finanse ettiğini belirlemek de kilit önem taşıyor ve gazeteciler ve araştırmacılar paranın yönünü saptamaya başladılar. Bir vakada, tutuklanan saldırganlardan biri, şirketi Bolsonaro yönetimindeki federal hükümete milyonlar değerinde bir sözleşme ile hizmet sağlayan bir işadamı. Bir başka vakada ise saldırganları başkente taşımak için kullanılan otobüslerin sahiplerinden biri Bolsonaro hükümeti döneminde sağlık ve savunma bakanlıklarına da hizmet vermiş. Zaman içinde doğrudan ya da dolaylı daha fazla bağlantının ortaya çıkması muhtemeldir.
Başkan olarak Lula saldırılar sırasında müdahale edebildi ve olayları kontrol altına alabildi. Ekibi zarar gören binaları onarmak için durmaksızın çalışıyor ve Brezilya'nın 27 valisini halka açık bir toplantı ve güç gösterisi için bir araya getirmeyi başardı. Yine de tutuklamalar ve olaya karışan bazı yetkililerin cezalandırılması Bolsonaristaların hükümeti yıkma ve darbe talep etme heveslerini durdurmaya yetmeyecektir. Bolsonarista ağını finanse edenlerin tespit edilmesi ve haklarında dava açılması elzemdir. Ancak bu ağın bir kısmının bizzat devlet kurumları içinde olduğunu kabul etmek de çok önemlidir. Güvenlik alanı da dahil olmak üzere devlet kurumlarında hala binlerce askeri personel bulunmaktadır ve Lula, silahlı kuvvetleri tam bağlılık içinde bir araya getirmekten aciz bir savunma bakanına sahip olmayı göze alamaz.
Bolsonarizm her yerde ve onunla mücadele etmek için hükümetin ve solun güçlü bir şekilde örgütlenmesi gerekiyor. Geçtiğimiz günlerde, 2016 yılında bir parlamento darbesiyle görevden alınan eski başkan Dilma Rousseff, halk örgütlenmesi olmadan demokrasi olmayacağını ifade etti. Saldırıların ardından Sol, yıkıma ve yeni darbe girişimine karşı halkı sokaklara çağırdı. Kalabalıklar "af yok" sloganlarıyla hükümeti hem saldırganları hem de halihazırda birçok suçla itham edilen Bolsonaro'yu düzgün bir şekilde yargılamaya çağırdı. Bu slogan, Brezilya'nın 1964 darbesini düzenleyen subaylara af çıkarmış olmasının olumsuz etkilerini hala yaşıyor olmasına açık bir göndermeydi
Özellikle Bolsonaristaların halihazırda başka eylemler planladıkları düşünüldüğünde, aşırı sağın önünü kesmek ve hükümete Brezilyalıların yaşamlarını gerçekten iyileştirmek için gereken politikaları yürürlüğe koyması yönünde baskı yapmak için demokrasi yanlısı seferberlik kalıcı olmalıdır. Örneğin dağıtım işçileri 25 Ocak'ta greve gidecek ve Lula'nın destekçilerinden bazıları internete girerek sanki Lula için sorun yaratacakmış gibi iş bırakma eyleminden şikayet etti. Bu tür bir bakış açısı, sol siyasi gücü yalnızca kurumsal olarak görmekte ve sınıf dayanışması ve seferberlikten güç alan bir hükümete sahip olma potansiyelini gözden kaçırmaktadır. İnsanlara hak ve menfaat talep etmek için demokratik örgütlenmenin değerini yeniden öğretmek yeni hükümetin görevidir, böylece zamanla bu zaferler Lula'nın yetkisini meşrulaştırmaya yardımcı olabilir ve sonunda Bolsonarismo'nun gücünü izole edip elinden alabilir.
*Brezilyalı sosyolog ve Guadalajara Üniversitesi'nde doktora sonrası araştırmacısı Sabrina Fernandes'in Nacla'da yayınlanan yazısı Deniz Karadağ tarafından ETHA için Türkçeye çevrilmiştir. Yazının aslına buradan ulaşabilirsiniz.