GÜNCEL

ÇEV�R� | Kapitalizmin 2023'ü: Yeni bir çökü� kap�da

M�CHAEL ROBERTS
30 Aral�k 2022 Cuma

Öyle görünüyor ki, anaak�mdaki fikir birli�i bu sefer do�ru ç�kacak ve birçok büyük ekonominin durgunlu�a girmesiyle birlikte dünya ekonomisi reel GSY�H büyümesinde keskin bir dü�ü� ya�ayacak. Bu, birço�umuzun ya�am standartlar� için korkunç sonuçlar do�uracak. 'Geçim krizi'nden sonra ya�am krizi gelecek.

Her y�l�n sonunda bir sonraki y�l dünya ekonomisinde neler olaca��na dair öngörülerde bulunmaya çal��r�m. Ekonomin gidi�at� çok say�da de�i�kene ba�l� oldu�u için, öngörüler de her zaman belli hata pay� içermek durumundad�r, �üphesiz. Meteorologlar insan eylemleriyle (en az�ndan do�rudan) de�il, fiziksel olaylarla u�ra��yor olsalar dahi, hava durumunu tahmin etmeleri genel olarak zordur. Yine de, bugün üç günlük hava durumu tahminlerimiz büyük oranda do�ru ç�k�yor. Daha uzun vadeli iklim de�i�ikli�i öngörüleri de son birkaç on y�lda geni� ölçüde do�ruland�. Dolay�s�yla, ekonominin (sosyal de olsa) bir bilim oldu�unu dü�ünürsek, ki ben öyle dü�ünüyorum, o zaman öngörülerde bulunmak ekonomik teori ve kan�tlar� da s�naman�n bir parças�d�r.

Geçen y�l 2022 için yapt��m öngörüler nas�l gerçekle�ti? 2022'de dünya ekonomisinin reel olarak yüzde 3,5-4,0 civar�nda büyümesi bekleniyordu. Bu, 2021'e k�yasla önemli bir yava�lama (oransal olarak yüzde 25 dü�ük) anlam�na geliyordu. Asl�nda 2022 büyüme oran�, ortalama beklenti olan yüzde 3,2'den daha kötü gelecek gibi gözüküyor. Geli�mi� kapitalist ekonomilerin 2022'de yüzde 4'ün alt�nda büyüyece�i tahmin ediliyordu. Oysa bu ekonomiler sadece yüzde 2,4 büyüyebilecek gibi görünüyor. Geli�mekte olan ekonomilere dair büyüme tahmini de 2022'de ortalama yüzde 4'tü. Olas� sonucun yüzde 3,7 olaca��n� dü�ündü�ümüzde, bunun da fazla iyimser bir beklenti olarak kald�� söylenebilir. Dolay�s�yla, büyük ekonomiler 2022'de geçen seneden çok daha kötü, bu sene için beklenenden de daha kötü bir performans gösterdi. 2021 büyümesine k�yasla 2022'deki yava�lama tarihsel olarak en dü�ük gerilemelerden biri oldu.

Benim 2022 reel GSY�H büyüme öngörüm de çok yüksekti. Ama en az�ndan neden önemli bir gerileme ya�anaca��n� tahmin edebildim. Geçen y�l, "hükümetlerin mali harcamalar�ndan kaynaklanan Covid nakit sübvansiyonlar�n�n ve merkez bankalar�n�n büyük kredi enjeksiyonlar�n�n neden oldu�u bast�r�lm�� tüketici harcamalar�n�n 'doping etkisinin' art�k sona erdi�ini"iddia etmi�tim. Bu yetersiz bir ifadeydi. Bildi�imiz gibi, 2022'nin ortalar�nda merkez bankalar�, tüketiciler ve i�letmeler için borçlanma maliyetini önemli ölçüde art�ran bir dizi faiz art�r�m�na gidiyorlard�. Parasal gev�emeden (QE) s�k�la�maya (QT) dönü�, küresel mal, emtia ve hizmet fiyatlar� için enflasyon oranlar�ndaki h�zl� art�� nedeniyle h�zl� ve keskin oldu.

Enflasyondaki yükseli�in nedenlerini ve merkez bankalar�n�n buna tepkisini bu y�l birçok yaz�mda ele alm��t�m. Zay�f, dü�ük üretkenli�e sahip ekonomiler, Covid'den kaynaklanan küresel tedarik zinciri t�kan�kl�klar� ve Rusya-Ukrayna çat��mas�yla �iddetlenen enerji krizi enflasyonun itici güçleriydi. Yani Keynesçilerin iddia etti�i gibi "a��r� talep”; ya da parasalc�lar�n iddia etti�i gibi çok fazla "ucuz para"de�il. Sonuç olarak, merkez bankalar� enflasyonu dizginlemekte yetersiz kald�lar. Yapt�klar� tek �ey gelirleri yok etmek, borç maliyetlerini yükseltmek ve böylece 2023'te büyük ekonomilerde tam bir çökü� ya�anma olas�l��n� artt�rmak oldu.

Asl�nda geçen y�l küresel borç krizinin zirveye ula�mas�n� bekliyordum: "�irket borçlar� o kadar büyük ve bu kadar dü�ük faiz oranlar�na ra�men borçlar�n� ödemeye yetecek kadar bile kar elde edemeyen o kadar çok 'zombi �irket' var ki, finansal bir çökü� ya�anabilir"demi�tim. Enflasyonun borçlanma maliyetlerinin 'gerçek' yükünü k�smen azaltmas� nedeniyle geli�mi� kapitalist ekonomilerde böyle bir çökü� henüz gerçekle�medi. Washington merkezli Uluslararas� Finans Enstitüsü'nün (IIF) en son Global Debt Monitor raporuna göre, küresel borcun GSY�H'ya oran� 2022 sonunda yüzde 352'ye ula�acak. Bu, genellikle mali sektörün kendi içinde dönen borçlar� da içerir. Bunu d��ar�da b�rak�rsak, Uluslararas� Ödemeler Bankas�'na (BIS) göre küresel borç dünya GSY�H's�n�n yüzde 250'sinden fazlad�r.

Ancak geli�mekte olan ekonomiler denen ülkeler, öngördü�üm gibi büyük bir kredi kriziyle kar�� kar��ya. Sri Lanka, Zambiya, Gana, M�s�r ve Pakistan'da temerrüt e�i�ine çoktan gelindi. 2022 boyunca dolar�n çok güçlü olmas� en fakir ülkelerin ço�u için dolar borcunun geri ödenmesini neredeyse imkans�z hale getirdi. BIS'e göre, geli�mekte olan ekonomilerdeki banka d�� kurulu�lar�n 65 trilyon dolar borcu var. Dü�ük Gelirli Ekonomiler'in (LIE'ler) yakla��k yar�s� �u anda borç temerrüdü tehlikesiyle kar�� kar��ya. 'Yükselen piyasa' borcunun GSY�H'ya oran� bu krizde yüzde 40'tan yüzde 60'a ç�kt�. Darbeyi hafifletmek ad�na hükümet harcamalar�n� art�rmak için çok az yer kald�.

Dünya Bankas� raporuna göre, dünyan�n en fakir ülkelerinin bu y�l Covid-19 salg�n�n�n ekstra maliyetini ve g�da ithalat� fiyatlar�ndaki dramatik art�� kar��lamak için yüzde 35 daha fazla borç faizi ödemesi bekleniyor. Latin Amerika, salg�n�n ard�ndan 'uzun süreli kriz' ile kar�� kar��ya. Latin Amerika ve Karayipler hakk�nda haz�rlanan bir BM raporu, gençlerin yakla��k yüzde 45'inin yoksulluk s�n�r�n�n alt�nda ya�ad�� konusunda uyar�da bulunuyor. Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu'nun (ECLAC) raporuna göre bölgede 56,5 milyon ki�i açl�ktan etkilendi. Latin Amerika'da 18 ya� ve alt�ndaki insanlar�n tahminen yüzde 45,4'ü yoksulluk içinde ya��yor.

Bunu, 2022'de enerji üreticilerinin elde etti�i devasa karlarla kar��la�t�ral�m. En büyük yedi petrol �irketinin kar� neredeyse 175 milyar dolara yükseldi.

2022 tahminimde, "faiz oranlar�n�n yükselmesi ve zombi �irketlerin önemli bir k�sm�n�n iflasa sürüklenmesiyle bu y�l finansal bir çökü�ün veya en az�ndan borsa ve tahvil fiyatlar�nda ciddi bir gerilemenin ya�anaca�� bir y�l olabilir"demi�tim. Henüz böyle iflaslar ya�amad�k ama finansal piyasalarda ciddi bir gerilemeye �ahit olduk. Büyümedeki keskin dü�ü� ve faiz oranlar�ndaki art��a paralel olarak büyük ekonomilerin hisse senedi ve tahvil piyasalar� dü�tü.

Bu kredi ve nakit s�k�la�t�rmas�n�n iki önemli zayiat� oldu: kripto para birimlerinin ölümü ve Tesla ve Meta gibi 'teknoloji' spekülatörlerinin hisse senedi fiyatlar�nda keskin dü�ü� ya�and�. 2022 kripto felaketinin y�l�yd�. Kripto tokenlerinin toplam piyasa kapitalizasyonu Kas�m 2021'deki zirvesinden bu yana yüzde 70 oran�nda dü�tü ve 2 trilyon dolardan fazla hayali sermaye yok oldu.

Tether skandal�yla ba�layan ve FTX imparatorlu�unun sahibi Sam Bankman-Fried'in tutuklanmas�yla biten kripto saadet zinciri ç�lg�nl��n�n ipli�i pazara ç�kt�. Spekülasyon elbette kapitalizmin do�as�nda vard�r. Ancak ekonomik s�k�nt� ve kriz zamanlar�nda, yani üretken sektörlerde karl�l��n dü�tü�ü ve sermayenin kar oran�n�n daha yüksek oldu�u üretken olmayan/finansal sektörlere göç etti�i zamanlarda t�pk� di�er finansal faaliyetler gibi spekülasyon da artar. Kripto piyasas�n�n ortaya ç�k��n�n ve yükseli�inin nedeni budur. Bugünkü dü�ü� de bize 'reel' ekonomide yakla�an bir yava�lama ve hatta durgunlukla birlikte yat�r�mc�lar�n karlar�nda dü�ü� beklemeye ba�lad�klar�nda neler ya�anabilece�ini göstermektedir.

Tabii bir de Tesla ve onun koca kafal� Elon Musk'� var. Elektrikli otomobillerde sözde dünya lideri olan bu �irketin hisse fiyat�ndaki art�� Musk'� dünyan�n en zengin milyarderi yapt�. Ancak Twitter'� sat�n almadaki karars�zl�� ve Tesla üretim ve sat��lar�ndaki önemli gerileme ka��t üzerindeki servetinin neredeyse yar�s�n� yok etti. Tesla'n�n piyasa de�eri 2002'nin ba��nda 1.2 trilyon dolard�, ancak �imdi 400 milyar dolara dü�tü. Bu, S&P 500 endeksindeki en küçük 80 �irketin toplam piyasa kapitalizasyonuna e�de�er bir dü�ü�.

2022 tahminimde, "hesaplar�ma göre mevcut yüksek enflasyon oranlar� muhtemelen 'geçici' olacak, çünkü 2022'de üretim, yat�r�m ve üretkenlikteki büyüme muhtemelen 'uzun süreli depresyon' oranlar�na geri dü�meye ba�layacak. Bu, enflasyonun, her ne kadar pandemi öncesine k�yasla daha yüksek kalacak olsa da, 2022'de gerileyece�i anlam�na gelecek"demi�tim. Söz konusu öngörü enerji krizi gerçekten ba�lamadan ve Ukrayna çat��mas� alevlenmeden önce yap�lm��t�. Yani enflasyon oranlar� 2022'de yat��mad�, hatta tam tersine, Kas�m'da zirveyi gördü. Bu o kadar da 'geçici' bir durum gibi görünmüyor.

Ancak, enerji ve g�da fiyatlar�ndaki art��n yava�lamas�yla birlikte (hala tüm zamanlar�n en yüksek seviyelerinde olmas�na ra�men) man�et enflasyon oranlar� da dü�meye ba�l�yor. 2022'de ortalama olarak yüzde 7'nin üzerine ç�kan küresel enflasyon, 2023'te yüzde 5'in alt�na dü�ebilir -tabii bu hala 2010'lardaki yüzde 3 art� ortalaman�n çok üzerinde bir rakamd�r. Bu anlamda, yüksek enflasyon 2023'te 'geçici' olacak (pandemi öncesine göre yüksek kalsa da), çünkü dünya ekonomisi kapitalizm tarihindeki (yakla��k 200 y�ldaki!) en derin ve en uzun darbe olan pandemi çökü�ünün yaln�zca üç y�l sonra tekrar yeni bir çökü�e do�ru ilerliyor.

Yeni bir durgunlu�un yakla�t��na dair hiç bu kadar geni� çapta bir fikir birli�ine �ahit olmam��t�k bugüne kadar. Anaak�m ekonomik tahmincilerinin kötü sicili göz önüne al�nd��nda, belki de bu, böyle bir durgunlu�un ya�anmayaca��n�n göstergesidir! Ancak bu sefer anaak�mdaki fikir birli�i yanl�� ç�kmayacak gibi. ABD'de s�k� i�gücü piyasas�, yava�layan enflasyon ve güçlü dolar ile ABD ekonomisinin bir çökü�ten kaç�nabilece�ini iddia etmeye devam eden baz� tahminciler hala var, �üphesiz. Ancak tüm uluslararas� tahmin kurulu�lar�n�n dü�ündü�ü �ey bunun tam aksi.

Önce IMF'yi ele alal�m. Kurum, küresel reel GSY�H'n�n 2023'te sadece yüzde 2,7 büyüyece�ini tahmin ediyor. Bu, bir durgunluk olarak tan�mlanamazsa da "öyleymi� gibi hissettirecek"deniyor. ABD büyümesi yüzde 1 seviyesine kadar yava�layacak; �ngiltere, Euro bölgesi ile birlikte yüzde 0,5'e ç�karken, Almanya yüzde -0,3 ile durgunlu�a girecek. IMF'ye göre "Ekonominin görünüme yönelik riskler al��lmad�k derecede büyük ve a�a�� yönlü olmaya devam ediyor."Kald� ki, IMF'nin bu tahmini en iyimser olan�. OECD, küresel büyümenin gelecek y�l yüzde 2,2'ye gerileyece�ini öngörüyor: "Küresel ekonomi önemli zorluklarla kar�� kar��ya. Büyüme ivme kaybetti, yüksek ülkeler ve ürünler aras�ndaki enflasyon fark� geni�ledi kal�c� hale geldi. Riskler a�a�� yönlü durumda."UNCTAD da yay�nlad�� son Ticaret ve Kalk�nma raporunda dünya ekonomik büyümesinin 2023'te yüzde 2,2'ye gerileyece�ini öngörüyor: "Küresel yava�lama reel GSY�H'y� pandemi öncesi e�ilimin alt�nda b�rakacak. Dünyaya maliyeti 17 trilyon dolardan fazla olacak, ki bu da dünya gelirinin yüzde 20'sine yak�n bir kay�p demek.”

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) de küresel bir çökü�ün ya�anaca��n� tahmin ediyor. DTÖ'ye göre, "Yüksek enerji fiyatlar�, artan faiz oranlar� ve sava�la ilgili aksamalar�n a��rl�� alt�nda dünya mal ticaretinin gelecek y�l keskin bir �ekilde yava�lamas� ve küresel durgunluk riskini art�rmas� bekleniyor."Kurum, 2023 için küresel ekonomik büyüme tahminini yüzde 2,3 olarak aç�kl�yor ve merkez bankalar�n�n yüksek enflasyonu dizginleme çabalar�nda faiz oranlar�n� çok keskin bir �ekilde art�rmas� durumunda yava�laman�n daha da keskin bir biçimde ya�anaca�� uyar�s�nda bulunuyor.

Anaak�m özel sektörden Peterson Enstitüsü dünya ekonomik büyümesinin yüzde 1,8'e gerileyece�i ve gelecek y�l Euro Bölgesi, ABD, �ngiltere ve Brezilya'n�n durgunlu�a girece�i öngörüsünde bulunuyor. Büyük uluslararas� finans kurumlar� taraf�ndan finanse edilen bir ara�t�rma kurumu olan Uluslararas� Finans Enstitüsü (IIF) gelecek y�l küresel büyümede daha da derin bir dü�ü� bekliyor: "2023'te küresel durgunluk öngörüyoruz. Gelecek y�l muhtemelen (yüzde 0,3 civar�ndaki baz etkisini d��lad��m�zda) küresel büyüme yaln�zca yüzde 1,3 olacak. Bu, man�et büyüme oran�n�n daha dü�ük (yüzde 0,6) oldu�u, ancak etkisinin yüzde -0,7 olarak gerçekle�ti�i 2009 krizindeki kadar zay�f bir büyüme. Yani yeni bir 'Büyük Durgunluk'.”

Görünü�e göre önde gelen tahmincilerin ço�u ayn� fikirde -Derinli�i ve hangi bölgeleri vuraca�� konusunda ayr��salar da, hepsi 2023'te bir dü�ü� bekliyor. Ancak baz� anaak�m iktisatç�lar dünya ekonomisinin 2023'te büyümeye devam edece�i gerekçesiyle bu durgunluk tahminini reddediyor. "OECD ve IMF büyümenin 2021'deki yüzde 6,1'lik orandan 2023'te yüzde 2,2-2,7'e kadar gerileyece�ini öngörse de, dünya ekonomisinin art arda üç çeyrek boyunca küçülme olas�l�� hala dü�ük" (Jeffrey Frankel). Ancak unutmamal�: küresel reel GSY�H gelecek y�l yakla��k yüzde 2 oran�nda büyüse bile (ki bu rakam, ABD'yi, h�zla büyüyen Hindistan ve Endonezya'y� ve Covid'in etkilerini atlatan Çin'i de içeren dünya ekonomisinin büyüme oran�d�r), bu, ki�i ba��na dü�en GSY�H'n�n sadece yüzde 1 büyüyece�ini gösterir. 2008-2009 Büyük Durgunluk'taki kadar dü�ük bir oran bu.

ABD çökü�ten kaçabilir mi? Aral�k'ta ABD ticari faaliyeti pandeminin en �iddetli dönemi olan 2020'den bu yana en h�zl� daralmay� ya�ad�. Ticari faaliyeti ara�t�ran ABD bile�ik PMI endeksi Kas�m'daki 46,4 puandan Aral�k'ta 44,6 puana dü�tü. 50 puan�n alt�ndaki herhangi bir �ey daralma anlam�na gelir ve bu rakam ne kadar dü�ük olursa, dü�ü� de h�zl� olur. Bu, ABD ekonomisinin 2023'te bir çökü�e do�ru gitti�inin aç�k bir i�areti. JP Morgan ekonomistleri küresel imalat ç�kt� endeksinin Kas�m'da "durgunluklar d��nda nadiren görülen bir düzeye"dü�tü�ünü bildirdi. Bu, 2023'te küresel fabrikan�n üretim düzeyinde sert bir ini�e i�aret ediyor.

Avrupa Merkez Bankas� (ECB) mevcut çeyrekte ve 2023'ün ilk çeyre�inde üretimin daralaca��n�, dolay�s�yla Euro Bölgesi ekonomisinin zaten bir durgunluk içerisinde bulundu�unu dü�ünüyor. Ancak daralman�n "nispeten k�sa ömürlü ve s��"olmas�n� umuyor. Durum böyle olsa bile -ki bundan �üpheliyim- Euro Bölgesi'nin reel GSY�H büyümesinin gelecek y�l sadece yüzde 0,5 olaca�� ve y�ll�k büyümenin öngörülebilir gelecekte y�lda yüzde 2'nin alt�nda kalaca�� tahmin ediliyor.

Büyük ekonomilerin 2023'te tam bir çökü�e girip girmeyece�i ekonomistler için tart��lmas� gereken bir konu. Her iki durumda da, Küresel Kuzey'deki milyonlar�n ve Küresel Güney'deki milyarlarca insan�n geçim derdi aç�s�ndan bunun korkunç sonuçlar� var. �ngiliz Financial Times bunu �öyle özetliyor: "Y�l�n sonuna geldi�imizde, 2022'nin i�çiler için iyi geçti�ini iddia etmek zor. ABD ve Birle�ik Krall�k gibi baz� ülkelerde i�gücü aç�klar� devam etti ve ücret art�� oldukça güçlü bir �ekilde ya�and�. Ancak i�gücü ödemeleri artan fiyatlara ayak uyduramad�. Sonuç olarak, Uluslararas� Çal��ma Örgütü'ne (ILO) göre, kar��la�t�r�labilir kay�tlar tutulmaya ba�lad��ndan beri küresel ücretlerin bu y�l ilk kez reel olarak dü�tü�ü görülüyor. ILO'nun hesaplamalar�na göre üretkenlik art�� ile ücret art�� aras�ndaki fark 1999'dan bu yana en büyük seviyede oldu�u için, eme�in küresel gelirdeki pay� da dü�tü. Resmi tahminlere göre Birle�ik Krall�k'taki ücret art��nda pandemiden önceki on y�l boyunca ya�anan durgunlu�u �imdi hanehalk� ya�am standartlar�nda son altm�� y�l�n en sert dü�ü�ü takip edecek.”

ABD'de, 2022'nin üçüncü çeyre�inde reel ücretlerdeki ortalama dü�ü� y�ll�k bazda yüzde 2'nin biraz üzerindeydi. Avrupa'da Almanya ve �spanya'da sat�n alma gücündeki dü�ü�ler daha da belirgindi -reel gelirler ülke çap�nda s�ras�yla yüzden 4 ve yüzde 5'in biraz üzerinde dü�tü. Euro Bölgesi'nde reel ücretler 2020'de pandeminin yaratt�� çökü�ün sona ermesinden bu yana yüzde 8 dü�tü. Almanya'da geçen y�l reel kazançlar yüzde 5,7 dü�erek istatistiklerin tutulmaya ba�lamas�ndan bu yanaki en büyük kayb� ya�ad�.

Sorulmas� gereken soru, büyük ekonomilerin Covid çökü�ünden bu kadar k�sa bir süre sonra neden yeni bir çökü�e geri döndü�üdür. Önceki yaz�lar�mda üretim ve yat�r�m�n kesilmesine yol açan iki faktörden, yani 'makas�n' kapanmakta olan iki b�ça��ndan bahsetmi�tim. Bu iki faktör karlar�n yava�lamas�, hatta dü�mesi ve rekor düzeye eri�mi� olan borcun geri ödenme maliyetinin artmas�d�r.

Daha önceki yaz�lar�mda detayl� olarak gösterdi�im gibi, anaak�m siyasetçilerin, merkez bankas� ba�kanlar�n�n ve ekonomistlerin iddialar�n�n aksine 'ücret-fiyat sarmal�' diye bir �ey yoktur. Fiyatlar� yükselten ücretler de�il. Pandemiden bu yana de�er pay� olarak keskin bir �ekilde artan �ey bilakis özel �irketlerin karlar�. Ancak 2022'nin sonuna gelirken, dü�ük verimlilik art��, hala yükselen hammadde ve bile�en fiyatlar� ve artan birim i�çilik maliyetleri bu kar marjlar�n� tüketiyor. Dü�en kar marjlar�, nihayetinde daha dü�ük karl�l��a ve hatta dü�en bir kar kütlesine yol açacakt�r. Dü�en karlar da yat�r�m ve üretim dü�ü�ünü beraberinde getirir.

ABD'de verimlilik art�� dü�meye devam ediyor. 2022'nin üçüncü çeyre�inde verimlilik y�ll�k bazda yüzde -1,4 dü�ü� ya�ad�. Üç çeyrektir ya�anan bu dü�ü�, 1982'deki sert dü�ü�ten bu yana bir ilk. Yani ücretler, ABD'deki yüzde 8'in üzerindeki enflasyona k�yasla yaln�zca yüzde 3'ün biraz üzerinde art�yor olsa da, birim ba��na i�çilik maliyetleri y�ll�k bazda yüzde 6'n�n üzerinde artt��ndan, dü�en üretkenlik �irket karlar�n� s�k��t�rmaya ba�l�yor.

En son yay�nlanan verilere göre ABD'de �irket karlar� da 2022'nin üçüncü çeyre�inde dü�tü. Toplam kardaki dü�ü� bir önceki çeyre�e göre yüzde 1,1 oldu. Finansal olmayan �irket karlar� çeyrekte yakla��k yüzde 7 dü�tü ve y�ll�k bazda yüzde 6,4'e geriledi. Ücretlerin, ithalat fiyatlar�n�n ve faiz maliyetlerinin sat�� fiyatlar�ndan daha h�zl� artmas�yla karlarda daralma ba�lad�. Kar marjlar� (birim ba��na) zirve yapt�. Üretkenlik durgunla�t�kça i�gücü ve i�gücü d��ndaki birim maliyetler art�yor. Pandemi sonras�nda ya�anan kar bollu�u sona erdi.

Bu makas�n bir b�ça��ysa, di�er b�ça�� da artan borçlanma maliyetidir. Borçlanma maliyetleri artt�kça ve bankalar nakit ak��n� daraltt�kça birçok �irketin borç yükü ve iflas riski art�yor. Elde ettikleri karlar borç ödeme taahhütlerini bile kar��layamayan çok say�daki 'zombi �irketi' ve ayr�ca çok fazla borç alarak riskli varl�klara yat�r�m yapan ancak bu varl�klar�n ellerinde patlad��, 'dü�mü� melekler' denen �irketleri hat�rlayal�m. 2022'de yükselen enflasyonla ertelenen iflaslar�n 2023'te gerçekle�mesi olas�d�r.

Merkez bankalar� ve hükümetler, özellikle ABD'de bir çökü�ün yakla�makta oldu�unu kabul etmekte isteksiz olsa da, finansal yat�r�mc�lar o kadar iyimser de�il. Yakla�an durgunlu�un bir ba�ka güçlü ve güvenilir i�areti de 'ters tahvil getirisi' olarak adland�r�lan e�ridir. Tersine çevrilmi� tahvil getiri e�risi, uzun vadeli tahvil getirisinin (10 y�l) k�sa vadeli faiz oranlar�ndan (3 ay veya 1 y�l) daha dü�ük oldu�u zamand�r. Bunun yakla�an bir çökü�ü tahmin etmekte neden iyi bir gösterge oldu�unu çe�itli yaz�lar�mda aç�klad�m. �u anda ABD tahvil getiri e�risi kelimenin tam anlam�yla tersine döndü ve bu yine kelimenin tam anlam�yla bir durgunlu�a i�aret ediyor. Bu e�rinin s�f�r çizgisinin alt�na dü�tü�ü daha önceki dört seferin tamam�nda k�sa süre sonra durgunluk ba�lam��t�.

*�ngiliz marksist �ktisatç� Michael Roberts'�n 29 Aral�k 2022'de kendi blogunda yay�nlad�� yaz�s�n� Olcay Çelik ETHA için Türkçeye çevirdi. Yaz�n�n asl�na buradan ula�abilirsiniz.

ÇEV�R� | Kapitalizmin 2023'ü: Yeni bir çökü� kap�da

�lgili Haberler