ÇEVİRİ | Küresel enflasyon düşecek mi?
Bu, büyük ekonomilerin, 1970'lerin sonundan beri görülmeyen, enflasyon oranlarının yüksek kaldığı ancak üretimin durgunlaştığı bir stagflasyon dönemine girebilecekleri anlamına geliyor. Gerçekten, bundan daha kötü olabilirdi. Tam bir küresel çöküş riski artıyor. Merkez bankaları politika faizlerini artırmaya devam ederse, tek yapılacak olan tüketiciler ve şirketler için borçlanma maliyetini artırmak, daha zayıf şirketleri iflasa sürüklemek ve genel olarak talebi bastırmak olacak. Elbette, bu sonunda enflasyonu azaltabilir, ancak yalnızca bir çöküş yoluyla.
Küresel enflasyonist sarmal zirveye mi çıkıyor? Eğer öyleyse ve enflasyonun gelecek yıl düşmesi planlanmışsa, o zaman enflasyon korkusu sadece anlık bir sapma mıydı, ayrıca şimdi mal ve hizmet fiyatlarında daha önceki düşük enflasyon hızına geri dönülmeye mi başlanacak?
Hisse senedi piyasasının haziran ortasındaki en düşük seviyelerinden yüzde 20 kadar yükseldiği ve hem devlet hem de şirket tahvil getirilerinin istikrar kazandığı ABD'de finansal varlıklardaki yatırımcıların görüşü bu yönde. Piyasalar, nisan ayından bu yana politika faizini agresif bir şekilde artıran ABD Merkez Bankası'nın, enflasyonun düşmesiyle birlikte 2023'e girerken bu artışlara son vermeye başlayacağı 'Fed dayanağı' denen şeye inanıyor gibi görünüyor.
Kuşkusuz, ABD'de enflasyonun zirveyi görüp geçtiğine dair bazı kanıtlar var, tüketici fiyat enflasyonunun (TÜFE) Temmuz'da beklenenden fazla yavaşlaması ve haziranda 40 yılın en yüksek seviyesi olan yıllık yüzde 9,1'den yüzde 8,5'e düşmesi gibi. Ancak manşet oranının altında yatana bakıldığında, ABD enflasyonunun, en azından önemli bir hızda, aşağı doğru gittiği daha az inandırıcı görünüyor. Temmuz ayındaki yavaşlamanın temel nedeni düşen benzin fiyatlarıydı. Gıda enflasyonu (yüzde 10,9) ve elektrik fiyat enflasyonu (yüzde 15,2) hızlanmaya devam etti. Ve gıda ve enerjiden arındırılmış, sözde 'çekirdek' enflasyon oranı yüzde 5,9'da sabit kaldı.
Ve ABD dışında, enflasyonun zirveyi gördüğüne dair hala çok az işaret var. İngiltere Merkez Bankası 2023'ün başında yüzde 13'ün üzerinde bir zirve öngörüsü ve diğer tahmincilerin yüzde 15'lik bir oran beklentisiyle Birleşik Krallık'ın enflasyon oranı yıllık bazda çift hanelere (yüzde 10,1) ulaşırken, Euro Bölgesi enflasyon oranı Temmuz ayında yıllık yüzde 8,9'a yükseldi. On yıllardır durgunluk ve deflasyon ekonomisi olan Japonya bile temmuz ayında yıllık bazda yüzde 2,6'ya ulaştı. Bu, tüketici fiyatlarında artış yaşanan art arda 11. ay ve Nisan 2014'ten bu yana en hızlı artış oldu.
Bununla birlikte, belki de küresel olarak enflasyon oranlarının en azından 2023 süresince gevşeyeceğine dair işaretler var. Ham petrol fiyatları hala bir yıl öncesinin yüzde 40 üzerinde, ancak fiyatlar hazirandaki 120 dolar/varil zirvesinden 90 dolar/varil'e düştü. Bu, en azından ulaşım yakıtı için enerji fiyatlarını destekleyecektir. Buna karşılık, doğalgaz fiyatları tüm zamanların en yüksek seviyelerinde. Bu, büyük ölçüde Rusya'dan gaz ithalatına bağlı olan Avrupa için özellikle kötü bir haber.
AB, Ukrayna'nın işgali nedeniyle Rusya'ya (enerji yaptırımları dahil) yaptırımlar uygulamaya çalışıyor. Ancak bu, rekabetin küresel olarak fiyatları yükselttiği yeni arz kaynakları arayışı anlamına geliyor. Avrupa genelinde (kıtanın dört bir yanında sıcaklık rekorları kıran kurak bir yazın tetiklediği tarihi bir kuraklık dahil) sürekli sıcak hava dalgalarının ortasında daralmış arz ve köpüren talep kombinasyonu, hidroelektrik ve nükleer enerji üretimini sınırlarken Ren Nehri boyunca enerji sevkiyatını durdurma tehdidi yaratıyor. Aynı zamanda, Rus Gazprom, türbinlerle ilgili sorunları gerekçe göstererek Kuzey Akım boru hattından geçen akışı (şimdi kapasitesinin yaklaşık yüzde 20'sine kadar) azaltmış halde vermeye devam ediyor. Dolayısıyla Avrupa'da enerji fiyatları kış yaklaştıkça daha da yükselebilir.
Enflasyonun diğer tetikleyicisi gıda oldu. Ve burada nihayet küresel gıda fiyatları, özellikle Rusya ile Ukrayna arasında, Karadeniz'den dünya pazarlarına tahıl sevkiyatına izin vermek için yapılan anlaşmanın ardından, tüm zamanların zirvesini gören fiyatlar biraz düştü. Ancak genel olarak emtia fiyatları geçen yılın bu zamanına göre yüzde 50'nin üzerinde daha yüksek.
Ve küresel enflasyona diğer önemli katkı eve kapanmaların, personel kaybının, parça eksikliğinin ve nakliye lojistiğinin yavaş toparlanmasının neden olduğu kovid çöküşünden sonra görülen tedarik zinciri tıkanıklıkları nihayet bir miktar gevşeme gösteriyor. Buna rağmen, konteyner gemisi ve liman tıkanıklıklarının çeşitli göstergelerini ölçen New York Fed küresel tedarik zinciri baskı endeksi (GSCPI), halen kovid salgını başlamadan öncekinden çok daha yüksek.
Ve tüm bu yatışan enflasyon kanıtlarına en az üç nedenden dolayı oldukça dikkatli bir şekilde yaklaşmalı. Birincisi, merkez bankalarının enflasyonun hızı üzerinde hiçbir kontrolü olmamasıdır. Çünkü yükselen fiyatlar, tüketicilerin mal ve hizmetlere yönelik 'aşırı talebinden' veya yoğun yatırım yapan şirketlerden veya hatta kontrolsüz hükümet harcamalarından kaynaklanmadı. 'Aşırı' olan talep değil, fiyat denkleminin diğer tarafı olan arz çok zayıf. Ve orada, merkez bankalarının etki gücü yok. Politika faiz oranlarını istedikleri kadar yükseltebilirler, ancak arz sıkışıklığı üzerinde çok az etkisi olacaktır. Ve bu arz sıkışıklığı sadece üretim ve ulaşım tıkanıklıklarından veya Ukrayna'daki savaştan değil, benim görüşüme göre daha çok, büyük ekonomilerin üretkenlik artışındaki uzun vadeli düşüşten kaynaklanıyor.
Dolayısıyla enflasyon oranlarında keskin bir düşüş beklememek için ikinci neden, verimlilik artışının o kadar yavaşlaması ki, ekonomiler kovid çöküşünden çıkarken arz tarafının mal ve hizmet talebindeki toparlanmaya yeterince cevap verememesidir. Örneğin, ABD'de işgücü verimliliği (çalışan başına çıktı), 2022'nin ilk yarısında iki çeyrek boyunca yüzde 3 düşüşle büyük bir tökezleme yaşadı. Bu, kayıtlar tutulmaya başladığından beri en büyük altı aylık düşüş.
Resmi rakamlar bize ABD istihdamının arttığını söylüyor. Ancak aynı zamanda, en son ABD reel GSYİH rakamları, ulusal üretimin bu yılın ilk yarısında düştüğünü gösteriyor. ABD üretkenliğinin düşmesinin aritmetik nedeni budur. Ancak bunun altında yatan nedensel açıklama, ABD ekonomisindeki uzun vadeli eğilimlerde bulunabilir; ve sadece ABD'de değil, büyük ekonomilerin çoğunda.
Sürdürülebilir uzun vadeli reel GSYİH büyümesinin anahtarı, yüksek ve artan emek üretkenliğidir. Ancak verimlilik artışı, yirmi yılı aşkın bir süredir büyük ekonomilerde ve özellikle 2010'dan bu yana yaşanan Uzun Buhran'da sıfıra doğru yavaşlıyor. ABD'de işgücü verimliliği artışı şu anda son 40 yılın en zayıf noktasında. Gerçekten de, kovid salgınından önce, dünya ekonomisi on yıllık bir Uzun Buhran'ın ardından zaten bir çöküşe daha doğru yavaşlıyordu.
Verimlilik krizine iki faktör yön veriyor: Birincisi, üretken (yani değer artırıcı) sektörlerdeki yatırım büyümesinin üretken olmayan sektörlere (finansal piyasalar, mülk ve askeri harcamalar gibi) kıyasla yavaşlaması. GSYİH'nın yüzdesinin bir parçası olarak, ABD üretken yatırımları, hem net özel yatırımlarda hem de kamu sivil yatırımlarında istikrarlı bir şekilde düştü.
İkincisi, üretken yatırımdaki bu düşüşün arkasında, finansal varlıklara ve mülklere yatırım yapmaya kıyasla bu tür yatırımların karlılığındaki uzun vadeli düşüşün yatmasıdır. Değer yaratan ana sektörlerdeki yatırımların karlılığı 1945 sonrasının en düşük seviyelerine yakın.
Bu da beni enflasyonun düşmesiyle ilgili ihtiyatlı olmamın üçüncü sebebine getiriyor: Artan ücret taleplerinin fiyatları yukarı çekmesi riski. Verimlilik artışı düşük olduğunda, çalışanlar tarafından talep edilen küçük ücret artışları bile, çıktı birimi başına çalışan maliyetlerini keskin bir şekilde artırabilir. O zaman da şirketler ya karlarından bir darbe yemek ve/veya bunu telafi etmek için fiyatları yükseltmeye çalışmak zorunda kalırlar. Sözde bir ücret-fiyat sarmalı ortaya çıkabilir. En azından ana akım teorinin iddiası bu.
Şimdiye kadar, bu olmadı. Ve ana akım ekonominin ücret artışlarının mevcut enflasyon hızlanmasına neden olduğu veya hatta gelecekteki ücret artışlarının da buna neden olacağı yönündeki suçlaması, tarihsel olarak kanıtlarla desteklenmemektedir.
Aksine, ortalama reel ücretler keskin bir şekilde düşüyor. IMF, ortalama bir Avrupa hane halkının, yaşam maliyetinde bu yıl 2021'in başlarında beklenenlere göre yaklaşık yüzde 7'lik bir artış göreceğini tahmin ediyor. Avrupa'da ve ABD'de artık her yerde çalışanlar, ücret artışı talepleri yoluyla yaşam standartlarını düzeltmeye çalışıyor. Başarılı olurlarsa, bu büyük olasılıkla karları azaltacaktır. Tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaştıktan sonra, ABD kurumsal kar marjları şimdiden düşmeye başladı.
Bu, büyük ekonomilerin, 1970'lerin sonundan beri görülmeyen, enflasyon oranlarının yüksek kaldığı ancak üretimin durgunlaştığı bir stagflasyon dönemine girebilecekleri anlamına geliyor. Gerçekten, bundan daha kötü olabilirdi. Tam bir küresel çöküş riski artıyor. Merkez bankaları politika faizlerini artırmaya devam ederse, tek yapılacak olan tüketiciler ve şirketler için borçlanma maliyetini artırmak, daha zayıf şirketleri iflasa sürüklemek ve genel olarak talebi bastırmak olacak. Elbette, bu sonunda enflasyonu azaltabilir, ancak yalnızca bir çöküş yoluyla.
2020'deki kovid çöküşünden sonra gelen toparlanma yavaşladı. JP Morgan iktisatçılarının son verilerine göre dünya ekonomisi bir çöküşün eşiğinde sallanıyor. Küresel ekonomik faaliyet ölçüleri (küresel PMI çıktısı), 25 ayın en düşük seviyesi olan 50,8'e (50'nin altındaki herhangi bir sayı resesyondur) düştü. JPM, 50,8 değerinin sadece yüzde 2,2'lik bir dünya ekonomik büyüme oranına eşdeğer olduğunu söylüyor. Bu, "durma hızı"na yakın ve Çin, Hindistan ve diğer büyük ekonomileri içerdiğini de unutmayın. Küresel imalat sektörü daralmanın eşiğinde ve hizmetler sektörü hızla yavaşlıyor.
IMF'nin en son ekonomik tahmininde belirttiği gibi, "Küresel görünüm nisan ayından bu yana zaten önemli ölçüde karardı. Dünya, sonuncusundan sadece iki yıl sonra, yakında küresel bir resesyonun eşiğinde duruyor olabilir." IMF, küresel ekonomik büyüme tahminlerini düşürdü. Taban tahminine göre, IMF şimdi dünya reel GSYİH büyümesinin geçen yılki yüzde 6,1'den bu yıl yüzde 3,2'ye ve gelecek yıl yüzde 2,9'a (2023) yavaşlamasını bekliyor. 2021'den 2022'ye kadar olan tahmindeki bu yavaşlama, ekonomik büyümede son 80 yıldaki en büyük bir yıllık düşüş! "Bu, dünyanın en büyük üç ekonomisindeki (ABD, Çin ve Euro Bölgesi) büyümenin yavaşladığını ve küresel görünüm için önemli sonuçları olduğunu yansıtıyor" diye belirten IMF aynı zamanda, enflasyon oranı tahminini de yukarı yönlü revize etti. Bu yıl enflasyonun gelişmiş ekonomilerde yüzde 6,6'ya, yükselen piyasalarda ve gelişmekte olan ekonomilerde yüzde 9,5'e ulaşması ve daha uzun süre yüksek kalması bekleniyor.
Ve bunlar, "ezici bir şekilde aşağı yönlü" riskler içeren büyüme için ana tahmin çizgisidir. "Enflasyonun artması ve küresel büyümenin bu yıl yaklaşık yüzde 2,6'ya ve gelecek yıl yüzde 2'ye yavaşlaması"riski var. Bu, "büyümenin 1970'ten bu yana sadece beş kez altına düştüğü bir hız." "Bu senaryoya göre, hem ABD hem de Euro bölgesi, gelecek yıl dünyanın geri kalanı için olumsuz zincirleme etkilerle sıfıra yakın bir büyüme yaşayacak."
Gelişmekte olan ülkeler denilen ülkelerde durum daha da kötü olacak: "Birçok ülke mali esneklikten yoksun, düşük gelirli veya yüksek borç sıkıntısı riski altındaki ülkelerin payı, on yıl önce yaklaşık yüzde 20'den şimdi yüzde 60'a yükseldi. Daha yüksek borçlanma maliyetleri, azalan kredi akışları, daha güçlü bir dolar ve daha zayıf bir büyüme daha fazla sıkıntıya yol açacak." Getirisi yüzde 10'un üzerinde olan gelişmekte olan piyasa tahvil ihraççılarının payı 2013'ten bu yana hiç olmadığı kadar yüksek.
Resesyon korkusu şu anda dünya çapında en son 2020'de görülen seviyelerde.
En azından, küresel enflasyon oranlarının gelecek yıl bu zamanlar COVID salgınının öncesinden çok daha yüksek olması muhtemel - ve en kötüsünden, küresel ekonomi sonuncudan sadece üç yıl sonra yeni bir çöküşe girmiş olabilir.
*Michael Roberts'ın blokunda kaleme aldığı yazı Ivana Benario tarafından ETHA için Türkçeye çevrilmiştir. Yazının aslına buradan ulaşabilirsiniz.