Tamer Çilingir yazdı | 6-7 Eylül 1955: Septemvriana

1914-1923 Hristiyanlara yönelik soykırımın ardından Yunanistan ile Lozan’da 1923 yılında imzalanan Mübadele Anlaşması’yla 1 milyon 250 bin Rum sürgün edilmiş ancak bu anlaşmaya İstanbul Rumları dahil edilmemiştir. Onların hesabı da cumhuriyetin kuruluşuyla beraber peyderpey halledilecektir. 6-7 Eylül 1955 ya da Septemvriana’nın gerçekleşme sebeplerinden biri budur.

Bu topraklarda yaşanan her katliamın, her zalimliğin nedeni devletin bekası kaygısıdır. Çürük yapı taşları üzerine kurulmuş bir devlet, bu taşlardan herhangi birinin hareket etmesi halinde yıkılacağını bilmekte, bundan korkmakta ve ona göre davranmaktadır. Bu yanıyla da devletin kuruluşu esnasında imhasına yöneldiği kimisini soykırımı ile, kimisini sürgünlerle ve kimisini de asimilasyonla etkisiz hale getirdiği iç ve dış düşman diye tanımladığı uluslara ve siyasi hareketlere karşı hep tetiktedir.

İç ve dış düşman diye tanımlayıp düşman olduğu güçlere karşı Türkiye Cumhuriyeti'nin refleksi bazen resmi güçleri ile imha, kimi zaman sürgün etme, bazen yeni yasal düzenlemelerle baskı altına alma, bazen de provokasyonlar örgütleyerek göçe zorlama biçiminde şekillenir. Tabi bu esnada resmi tarihin yalanlarıyla kara propaganda da sürer.

1914-1923 Hristiyanlara yönelik soykırımın ardından Yunanistan ile Lozan'da 1923 yılında imzalanan Mübadele Anlaşması’yla 1 milyon 250 bin Rum sürgün edilmiş ancak bu anlaşmaya İstanbul Rumları dahil edilmemiştir. Onların hesabı da cumhuriyetin kuruluşuyla beraber peyderpey halledilecektir. 6-7 Eylül 1955 ya da Septemvriana’nın* gerçekleşme sebeplerinden biri budur.

YASSIADA'DA 6-7 EYLÜL DURUŞMASI
19 Ekim 1960 tarihinde Yassıada’daki duruşmada, savcı 24 üyeli Yüksek Soruşturma Kurulu’nun raporunu ayrıntılı olarak okur. Bu rapora göre, Celal Bayar, Adnan Menderes ve Fatin Rüştü Zorlu'nun 15 Temmuz 1955'te Mehmet Ali Tekinalp aracılığıyla üniversite öğrencisi Oktay Engin'e patlayıcı maddeler tedarik ettiklerini, Oktay Engin’in sonradan gelecek talimatları beklediğini ve 5 Eylül 1955 gecesini 6 Eylül 1955 sabahına bağlayan gece, sabaha karşı, patlayıcı maddeleri Mustafa Kemal’in doğduğu ev olan Selanik'teki Türkiye Konsolosluğu’na yerleştirip devreye soktuğu aktarılır.

Yüksek Soruşturma Kurulu'nun iddiasına göre sözü edilen planın uygulanmasının sebebi, 29 Ağustos 1955’te İngiltere'nin Kıbrıs meselesi çözümü için Türkiye’yi ve Yunanistan’ı davet ettiği ve Londra'da yapılan toplantıya Türkiye lehine baskı yaratmaktır.

CELAL BAYAR: TÜRK MİLLETİNİN MEŞRU MÜDAFASI
Celal Bayar savunmasında, olayların sebebini Kıbrıs’ta olanlara karşı ‘’Türk milletinin meşru müdafaası’’ olarak açıklar. Adnan Menderes ise olaylarda bir hayli komünistin yakalandığını ifade eder.

Fatin Rüştü Zorlu, o tarihlerde başlıca uğraşısının Londra Konferansı olduğunu, olayların ön hazırlığı ve uygulamasından haberdar olmadığını ama olayların komünist organizasyonlar tarafından kışkırtıldığını polis bültenlerinden öğrendiğini ifade eder. 6-7 Eylül olaylarının yargılama sonucunda Adnan Menderes 6 yıl ve 375 TL para cezasına, Fatin Rüştü Zorlu da 4 yıl ve 250 TL para cezasına çarptırılır. Bu cezalar, maddi zarar ve Türkiye Anayasası’nın ihlali için verilir; mahkeme kararında insani kayıplar hakkında bir açıklama yoktur.

İNKARCILIK
Yassıada'daki savunmalarında da söyledikleri gibi Menderes hükümeti olayların sorumlularının komünistlerin olduğunu iddia eder ve ön soruşturma kapsamındaki her türlü delili gizlemeye çalışır.

Tümamiral Fahri Çoker'in¹ sorgu yargıcı iken elinde bulundurduğu bilgi ve dokümanlar 2005 yılında yayınlanır. Bu belgeleri Almanya'nın Bochum Üniversitesi'nde tarihçi olarak çalışan Dilek Güven² inceler.

7 Eylül 1955 sıkıyönetim uygulama döneminde polis şubeleri bazı verileri gizlemiş ya da tahrip etmiştir:

• Dört Rum mezarlığının tahrip edildiği bilindiği halde, olay hiçbir emniyet bülteninde bulunmamaktadır.
• Beşiktaş bölgesindeki üç ölüm emniyetin raporlarında yer almayıp, görgü tanıklarınca bildirilmiştir.
• Edirnekapı’da öldürülen papazın cenazesi yok olmuştur.
• Polis ve askerin el koydukları yerli ve yabancı muhabirlerin fotoğraflarının çoğu, sorgu yargıçlarına gönderileceği yerde yok edilmiştir.

Verilerin saklanması yalnız bu dönemle de sınırlı değildir. Sorgu malzemesinin yok edilme gayreti dışında Yassıada mahkeme tutanaklarının -6-7 Eylül ile ilgili olan bölümleri- büyük bir bölümü 45 yıl saklı kalmıştır.

37 CAN KAYBI, 30 YARALAMA, 300’DEN FAZLA TECAVÜZ
6-7 Eylül 1955 tarihlerinde İstanbul’da saat 19.00’da Yedikule, Samatya, Beyoğlu, Sıraselviler, Kurtuluş, Yeşilköy, Bakırköy, Eminönü, Unkapanı; saat 19.30’da Büyükada; saat 23.00’de Aksaray; saat 24.00’de Çengelköy ve Kuzguncuk'ta başlayan saldırılar sonucunda 37 kişi hayatını kaybetmiş, 30 kişi yaralanmış ve 300'den fazla Rum kadına tecavüz edilmiştir. Ayrıca 87 kilise, 26 okul, 3 gazete, 4 mezarlık, 1004 ev, 4228 işyeri ve 226 üretim merkezi talan edilmiştir.

16 Eylül 1955’te 6-7 Eylül saldırılarını kınayan makalelerinden dolayı İstanbul’da Rumca yayın yapan "Elefteri Foni /Bağımsız Ses" gazetesinin sahibi ve başyazarı Andreas Lambikis tutuklanıp Harbiye Askeri Cezaevi’nde 3 ay süresince hapsedilir.

Kasım 1956’da İstanbul'daki Rum Hayır Derneği "Eliniki Enosi"nin 12 üyesi tutuklanır ve Kıbrıslı Rumların casusu oldukları ileri sürülerek Nisan 1958 tarihinde sınır dışı edilirler.

1957-1959 tarihleri arasında İstanbullu Rumlardan 57 kişi çeşitli bahanelerle sınır dışı edilir. Sınır dışı edilenler arasında 6-7 Eylül 1955 tarihlerinde yaşananların fotoğraflarını dünya kamuoyuna göndermeyi başaran gazeteci Dimitrios Kaloumenos da vardır.

1958 sonrası, başını ırkçı örgütlenmelerin çektiği ve genellikle üniversite öğrencileri tarafından uygulanan "azınlık işyerlerini boykot" kampanyası başlatılır. Rumların işyerlerinin önünde bildiriler dağıtılıp konuşmalar yapılarak, halka Türklerin işyerlerinden alışveriş yapmaları baskısı yapılır. Bugün itibariyle, 20 milyona yaklaşan nüfusu olan İstanbul’da 1500 Rum yaşamaktadır.

*) Septemvriana: Elence’de "Eylül’de olanlar" anlamına gelmekte ve 6-7 Eylül 1955 bu isimle anılmaktadır.

1) Tümamiral Fahri Çoker, Eylül 1955’te sıkıyönetim komutanlığı tarafından "Beyoğlu İlçesi Mahkemesi Sorgu Başkanı" olarak tayin edilir. Bu dönemde 246 resim ve 175 sayfadan oluşan sorgu belgelerinin raporlarını saklar ve ölümünden önce yayınlanmaması koşuluyla Tarih Vakfı'na bağışlar.
2) Almanya'da doğan ve eğitim gören Dilek Güven ulus devletin kuruluş politikalarını ve Türkiyelilerin bir millet olarak homojenleştirilmesi ile ilgilenip bu konuya eserlerinde yer vermiştir. Tarihçi, kitaplarının dışında Tarih Vakfı tarafından yayınlanan Toplumsal Tarih adlı dergide de makaleler yazmaktadır.