GÜNCEL

Tamer Çilingir yazd� | �zmir'i Kim Yakt�?

TAMER Ç�L�NG�R
21 Eylül 2020 Pazartesi

Tarih 13 Eylül 1922…

Son kalan Rum ve Ermeni varl��n� da yok etmek için resmen ate�e verilir koca bir kent. �zmir ate�ler içinde kavrulur, yanar. 2 milyon 600 bin metrekarelik bir alanda 20 binden fazla ev, i�yeri, hastane, kilise ve okullar yok edilir, ate�ler içinde binlerce insan yanarak son nefeslerini verir.

Ya�anan planl� bir hareketle yap�lm�� korkunç bir katliamd�r. Ama o kibriti çakanlar, alçakça ve vah�ice ç�kard�klar� yang�n�n sorumlulu�unu üstlenmez.

�zmir'i yakanlar ve ölenler bilir de yang�n�n nas�l ç�kt��n�, kimin ç�kard��n�; Türkiye Cumhuriyeti'nin kanl� kurulu� tarihini yalanlarla ba�tan yazanlar; ba�kalar� bilmesin, duymas�n, anlatmas�n diye örtbas eder, iftiralarla gizlerler.

Resmi tarihin büyük yalanlar�ndan biri "�zmir Yang�n�" üzerinedir. Tabi bu konuda yaz�l� çizili "belgelerin" yang�na dair çeli�kili içeriklere sahip olmas� insanlar�n kand�r�lmas�nda önemli bir rol oynar. Öyle ki bu yaz�l� çizili "belgelere" bak�ld��nda �zmir yang�n�n� kimin ç�kard��na ili�kin çeli�kili hedefler gösterilir.
�zmir yang�n� kim taraf�ndan yap�lm��t�r sorusuna verilen yan�tlar �öyle s�ralanabilir:

-Sava�� kaybeden Yunan ordusu taraf�ndan �zmir'den kaçarken ç�kar�lm��t�r,
-Yunan ordusunun yenilmesinden sonra buna tahammül edemeyen Rumlar taraf�ndan ç�kar�lm��t�r,
-Ermeniler taraf�ndan ç�kar�lm��t�r,
-Türkler taraf�ndan ç�kar�lm��t�r,
-Merkez Ordusu Komutan� Sakall� Nurettin Pa�a taraf�ndan ç�kar�lm��t�r.

Türkiye'deki resmi tarihe ve resmi tarihçilere göre ise Yunan ordusu mu, �zmirli Rumlar m�, Ermeniler mi yakm��t�r bu pek belli de�ildir ama �zmir'i yemin billah Türkler yakmam��t�r. Ama onlar� bizzat yalanlayan da dönemin �zmir'inin en önemli gazetecilerinden biri olarak kabul edilen, sonradan Mustafa Kemal ile tan��p dost olan hatta milletvekilli�i de yapan Falih R�fk� Atay olur. Resmi tarihe ve resmi tarihçilere darbeyi, Falih R�fk� Atay'�n �zmir yang�n� ç�karan ki�i olarak dönemin Merkez Ordusu Komutan� Nurettin Pa�a'y� i�aret etmesi vurur. Üstelik de bu iddia Mare�al Fevzi Çakmak taraf�ndan da do�rulanacakt�r.

20 B�NDEN FAZLA EV VE ��YER� YOK OLDU
Asl�nda �zmir yang�n�n� incelerken öncelikle dikkat çeken yang�n�n ç�k�� tarihidir. �zmir yang�n�n resmi, gayri resmi tüm kaynaklarda tarihi 13 Eylül 1922'dir. Yani Yunan ordusunun �zmir'den çekili�inden tam dört gün sonra ç�km��t�r. Yani Yunan ordusunun geri çekilirken yang�n� ç�kard�� iddialar�, resmi tarihin kendi 'tarihiyle' dahi çeli�kilidir. Zira resmi tarih, Yunan ordular�n�n i�galine BMM ordular�n�n 9 Eylül 1922'de son verdi�ini söyler.

30 Mart 1923 tarihinde �zmir'de yay�nlanan Ahenk gazetesinde ç�kan habere göre ise 14.004 hane yanm��, Müslümanlara ait 6 bin 410 hane, dükkan ve ma�azan�n yan� s�ra Rumlara ve Musevilere ait 1648 yer ise yanmam��t�r. Yang�n� Rumlar ç�kard� ise -ki bu iddiaya göre Rumlar, Türklerin eline geçece�ine yakar�z evlerimizi demi�lerdir güya- bu 1648 ev hane ya da dükkan� yakmayan Rumlar, Türklere iyilik yapm�� olurlar demek ki.

Rumlar�n Aya Fotini, Aya Yorgi ve Ermenilerin Surp Stefan kiliseleri niye yand�? Her biri geni� avlular�n ortas�ndaki bu kutsal kiliseleri yakmak, içindeki Meryem ve �sa tasvirleriyle birlikte yakmak için gerçekten topluca dinden ç�km�� olmak, ç�ld�rm�� olmak gerekmiyor mu?

�ZM�R'DE ERMEN� VARLI�INI YOK SAYAN RESM� TAR�H, '�ZM�R'� ERMEN�LER YAKTI' D�YOR
On y�llarca her 9 Eylül'de �zmir Yang�n�na ili�kin man�ete ta��nan me�hur bir ba�l�k vard�r: "Kahpe Yunan kaçarken �zmir'i ate�e verdi" diye…

Anla��lan o ki, Yunan ordusu ve Rumlar iddias� pek inand�r�c� olmasa gerek, giderek, �zmir Yang�n�n�n müsebbibi olarak Ermeniler tezine sar�l�nmaya ba�lanm��t�r. �zmir'de Ermeni varl��n� yok sayan bir zihniyetin, böyle bir iddiada bulunmas� da gülünçtür.

'Gâvur �zmir karanl�kta alev alev, gündüz tüte tüte yan�p bitti. Yang�ndan sorumlu olanlar, o zaman bize söylendi�ine göre, sadece Ermeni kundakç�lar� m� idi? Bu i�te ordu komutan� Nurettin Pa�a'n�n hayli marifeti oldu�unu söyleyenler çoktu.

(…)

Bildiklerimin do�rusunu yazmaya karar verdi�im için o zamanki notlar�mdan bir sayfay� buraya aktarmak istiyorum:
�zmir'i niçin yak�yorduk? Kordon konaklar�, oteller ve gazinolar kal�rsa, az�nl�klardan kurtulamayaca��m�zdan m� korkuyorduk? Birinci Dünya Harbi'nde Ermeniler tehcir olundu�u vakit, Anadolu �ehir ve kasabalar�n�n oturulabilir ne kadar mahalle ve semtleri varsa, gene bu korku ile yakm��t�k. Bu kuru kuruya tahripçilik hissinden gelme bir �ey de�ildir. Bir Avrupa parças�na benzeyen her kö�e sanki H�ristiyan veya yabanc� olmak, mutlak bizim olmamak kaderinde idi.'¹

�SMET �NÖNÜ'NÜN ANISI
�smet Pa�a (�nönü) yang�nla ilgili "nereden ba�lad�, kim ba�latt� bilmiyorum" ifadesini kullan�yor:

"�zmir'e girdi�imiz günlerin bende kalan en ac� hat�ras� yang�nd�r. Bu yang�nlar�n sebepleri büyük tarih hadiseleri içindeki sebeplerdir. Küçükler emir ald�klar�n� söylerler büyükler disiplin kalmad��n� söylerler."²

Yunan ordusuna kar�� giri�ilen son harekatta 1. Ordu komutanl��na getirilen Nurettin Pa�a'n�n vukuat listesi kalabal�kt�, �zmit'te gazeteci Ali Kemal'in linç edilmesinden sorumlu tutulmu�, Kuvay-� Milliye askerlerinin �zmir'e girdi�i gün de Rum ba�piskoposun katlinde rol oynam��t�.

FEVZ� ÇAKMAK NE D�YOR?
Mare�al Fevzi Çakmak, "Nurettin Pa�a'n�n k�sa görü�ünün sonu ac� biten iki olaya neden oldu�unu" kaydediyor: Biri, �zmir'in büyük yang�n�, di�eri Mustafa Kemal'in bu yang�n münasebetiyle yerle�ti�i otelden Latife Han�m'�n Göztepe'deki evine yat�l� misafirli�idir. Bunlardan birincisinde k�smen Nurettin Pa�a'n�n k�sa görü�ü, ikincisinde de tesadüf denilen müessir amil (etken neden) olmu�tur.³

Kurtulu�u izleyen büyük yang�n �zmirlilerin moralini bozmu�tu, �smet Pa�a'n�n anlat�m�na göre, �zmir'de ne�eli geçen ilk üç günden sonra tekrar karanl�k bir hava çökmü�tü, �zmir'i ald�k ama �zmir �ehri Anadolu'nun yar�s�yla beraber harap oldu havas� ortal�� sarmaya ba�lam��t�.

Ne var ki, Mustafa Kemal �zmir'e girmekle büyük davay� kazanm�� olduklar�na herkesi yeniden inand�rm��t�. Her �eyi tamirin bir mesele olmad��n� söylüyordu. Yang�n havas�na iyimserlik ve güzel gelecek hülyalar� iki üç gün içinde hâkim olacakt�.⁴

MUSTAFA KEMAL NE D�YOR?
Mustafa Kemal, yang�nla ilgili olarak Hariciye Vekili Yusuf Kemal'e �u telgraf� yollam��t�:

"�zmir yang�n� hakk�nda atideki (a�a��daki) tarzda beyanatta bulunmak laz�md�r. Ordumuz �zmir'e her türlü kazadan muhafaza etmek için �ehre girmeden evvel tedabir (tedbirler) alm��t�r. Ancak Yunanl�lar ve Ermeniler daha evvel vücude getirdikleri te�kilatla �zmir'i kamilen ihrak etmeyi (yakmay�) tasmim (niyet) etmi�lerdi.

"Kiliselerde Hristosmos'un vermi� oldu�u nutuklar ki �slamlar taraf�ndan i�itilmi�ti, �zmir'i yakmak bir vazife-i diniye olarak tebli� edilmi� bulunuyordu. Harik (yang�n) bu te�kilat taraf�ndan vücuda getirilmi�tir.

"Hariki askerlerimize at�f (yükleyen) ve isnat (iftira) edenler bizzat gelip �zmir'e vaziyeti görebilirler. Yaln�z böyle bir i� için resmî tahkikat mevzubahis olamaz. Elyevm (hâlâ) burada bulunan her milletten gazeteciler zaten bu zaviyeyi ifa etmektedirler… Ba�kumandan Mustafa Kemal, 17 Eylül I922."⁵

SAKALLI NURETT�N PA�A K�MD�R?
Asl�nda �zmir Yang�n�'n� ç�karan ki�i olarak bütün oklar Merkez Ordusu Komutan� Sakall� Nurettin Pa�a'y� gösterir göstermesine de resmi tarihçiler Mustafa Kemal'i aklayabilmek için ondan pek hazzetmedi�i yalan�yla bu duruma yeni bir k�l�f uydurmaya ba�larlar.

Mustafa Kemal'in emriyle Koçgiri'de Kürtlerin, Pontos'ta Rumlar�n kan�na girmekten çekinmeyen Nurettin Pa�a her nas�lsa �zmir yang�n� sürecinde 'hazzedilmeyen' ki�i olmu�tur.

�zmir yang�n�n� anlayabilmek ve münferit bir �ey olmad��n� alg�layabilmek için bu noktada Sakall� Nurettin Pa�a'n�n kim oldu�una, fikirlerine de bakmak gerekir.

"Bütün Rumlarda bir devlet mefkuresi vard�r. Fikrimizce, memleketimizdeki Rumlar bir y�land�r. Bu y�lanlar�n zehirleri kad�nlard�r."⁶ Yapt�� zulmün hakl�l��n� ispat etmek için böyle diyordu Meclis'te hakk�nda soru�turma aç�ld��nda.

O hem Koçgiri'de hem Pontos'da kad�n, erkek, çoluk çocuk ay�rmaks�z�n kan döken Mustafa Kemal'in sad�k askerlerinden Merkez Ordusu komutan� Nurettin Pa�a, nam� di�er Sakall� Nurettin Pa�a idi.

TBMM oturumlar�nda konu�ulanlar inceledi�inde ise Nurettin Pa�a'n�n Mustafa Kemal'den ald�� emirler do�rultusunda ve onun himayesinde hareket etti�ini daha iyi anlayabilmek mümkündür.

11 A�ustos 1921 günü TBMM gizli oturumunda söz alan milletvekilleri (�smail �ükrü Efendi, Osman Fevzi Efendi, Zekai Bey) Koçgiri'de ya�ananlar�n sorumlulu�unun Nurettin Pa�a'ya ait oldu�unu söylerler.⁷ Koçgiri'de yüzlerce insan sorgusuz sualsiz tutuklanmas�, teslim olanlar�n dahi kur�unlanmas�n� ele�tirirler.

4 Ekim 1921 günü TBMM gizli oturumunda ise bu kez Koçgiri'nin yan� s�ra Pontoslu Rumlara yönelik uygulamalar gündeme getirilir ve tart��l�r. Milletvekillerinden bir k�sm� yap�lanlarda Nurettin Pa�a'y� sorumlu tutarak görevden derhal al�nmas�n� isterken, baz�lar� da Nurettin Pa�a'n�n as�lmas�n� ister. Mustafa Kemal kar�� ç�kar. Buna ra�men Meclis, Nurettin Pa�a'n�n görevden al�nmas�na ve muhakeme edilmesine karar verir. Ayr�ca Koçgiri ve Pontos 'isyanlar�'n� yerinde incelemek için bir ara�t�rma heyeti kurulmas�n� kararla�t�r�l�r.⁸

MUSTAFA KEMAL, PA�ASINI SAVUNUYOR
Ara�t�rma heyeti Nurettin Pa�a'dan i�ledi�i suçlarla ilgili izahat vermesini ister. Nurettin Pa�a'n�n izahnamesi Meclis'in 16 ve 17 Ocak 1922 tarihlerindeki gizli oturumlar�nda üyelere okunur. Ba�komutan ve TBMM ba�kan� Mustafa Kemal, yapt�� konu�mada; söz konusu izahnameyi okuduktan ve ara�t�rma heyetiyle konuyu görü�tükten sonra Nurettin Pa�a hakk�nda verilen muhakeme edilme karar�n�n a��r oldu�unu ve bu karar�n kald�r�lmas�n� istedi�ini söyler. Üyelerden baz�lar�n�n itiraz�na ra�men, Mustafa Kemal'in a��rl��n� koymas�yla, Meclis Nurettin Pa�a'n�n muhakeme edilme karar�n� kald�r�r.⁹

Mustafa Kemal'in koruma alt�na almas�n�n ard�ndan Nurettin Pa�a için terfi yolu da aç�lacakt�r…1922'de Ali �hsan Pa�a'n�n görevden al�nmas� sonras�nda Refet Pa�a ve Ali Fuat Pa�a'n�n komutanl�k teklifini reddetmesi üzerine 29 Haziran 1922 tarihinde 1. Ordu komutanl��na atan�r. Yunan ordusunun Anadolu'yu terk etmesinden sonra Nurettin Pa�a Ferikli�e10 terfi eder.

Görüldü�ü gibi 29 Haziran ile 13 Eylül aras�nda sadece 2,5 ayl�k bir süre vard�r. Yani Sakall� Nurettin Pa�a, Mustafa Kemal'in sad�k askeridir ve onun emri d��nda hareket etmez. Kar��l��nda da, Mustafa Kemal onu her ko�ulda korur kollar.

�zmir yang�n�n sonuçlar� ortadad�r. Küçük Asya'daki son Hristiyan kitle de bu yang�n yüzünden ortadan kald�r�lm�� ya da sürgüne zorlanm��t�r. Ermeni, Süryani Soyk�r�m� ile ba�lay�p, Pontos Rum Soyk�r�m� ile devam eden sürecin Mübadele öncesi son halkas� da tamamlanm��t�r. Böylelikle Birinci Jön Türk Dönemiyle �ttihatç�larca ba�lat�lan süreç, �kinci Jön Türk Dönemi Kemalistlerce sonland�r�lm��t�r.

Bunun d��nda hangi belge ne demi� ne iddia etmi� bunlar�n bir anlam� var m�d�r? Hala 'objektiflik' ad�na, kar��l�kl� iddialar var (üstelik de yabanc� kaynaklardan 'yaz�l� çizili') deyip orta yol bulmaya çal��man�n iyi niyetle, tarihçilikle, bilimle, bilimsellikle hiçbir ilgisi yoktur.

Birkaç akl� ba��nda tarihçi, yazar, dü�ünür d��nda ne yaz�k ki birço�unun ak�llar� dumura u�ram��t�r.

D�PNOTLAR
¹⁾ Falih R�fk� Atay, Çankaya, Do�an Karde� Matbaac�l�k, �stanbul, 1969, Sayfa: 325

²⁾ Teoman Özalp, Kaz�m Özalp Atatürk'ten An�lar, �� Bankas� Kültür Yay�nlar�, Ankara, 1992, Sayfa: 300

³⁾ �smet �nönü, Hat�ralar 1, Haz�rlayan Sabahattin Selek, Bilgi Yay�nevi, �stanbul,1985, Sayfa: 302

⁴⁾ Süleyman Külçe, Mare�al Fevzi Çakmak, Askeri Hususi Hayat�,1. cilt, Cumhuriyet Matbaas�, �stanbul,1953, Sayfa 236; Aktaran: O�uz Atay, Gazi, Truva Yay�nlar�, �stanbul, 2005, Sayfa: 87

⁵⁾ Bilal �im�ir, Atatürk ile Yaz��malar, Kültür Bakanl��, Ankara, 1981, s.274.

⁶⁾ �ki �syan Pontos, Koçgiri; Bir Pa�a Nurettin Pa�a, Prof. Dr. Mustafa Balc�o�lu, Nobel Yay�n Da��t�m, Ankara, Haziran 2000, Sayfa 275

⁷⁾TBMM Gizli Celse Tutanaklar�, Türkiye �� Bankas� Kültür Yay�nlar�, Cilt 2, 1985 Ankara, Sayfa 204, 205

⁸⁾TBMM Gizli Celse Tutanaklar�, Türkiye �� Bankas� Kültür Yay�nlar�, Cilt 2, 1985 Ankara, Sayfa 252, 287

⁹⁾ TBMM Gizli Celse Tutanaklar�, Türkiye �� Bankas� Kültür Yay�nlar�, Cilt 2, 1985 Ankara, Sayfa 626, 650

¹⁰⁾Ferik, Osmanl� Devletinin son dönemi ve Cumhuriyetin ilk y�llar�nda kullan�lan Mirliva ile Birinci Ferik rütbeleri aras�nda olan ve günümüz rütbelerinden Tümgeneral ile Korgeneral rütbeleri aras�nda bir askeri rütbe.

Tamer Çilingir yazd� | �zmir'i Kim Yakt�?

�lgili Haberler